Λάμπες LED: Φως, χρώματα και οικονομία παντού

Οι λάμπες πυρακτώσεως κοντεύουν να γίνουν ό,τι ήταν το κερί για τις ίδιες, όταν ήταν η σειρά τους να παρουσιαστούν ως η επανάσταση στη φωταγώγηση και φυσική “παρενέργεια” της εξάπλωσης του ηλεκτρισμού. Με τα χρόνια, περάσαμε στις λάμπες φθορίου, οι οποίες μίκρυναν και έγιναν αποδοτικότερες και φτάσαμε, αισίως, στις λάμπες LED (Light Emitting Diode), δηλαδή στις λάμπες που χρησιμοποιούν φωτοδιόδους.

Όπως παλαιότερα, έτσι και τώρα, στη νέα αυτή κατηγορία λαμπτήρων, δεν είναι όλες οι λάμπες ίδιες και πάντα υπάρχει το περιθώριο να διαλέξεις τη σωστή λάμπα για την περίσταση, ή και τη λανθασμένη. Επειδή εμείς εδώ στον Κωτσόβολο θέλουμε να συμβεί το πρώτο, θα βρεις εδώ όλα όσα χρειάζεται να μάθεις για να πετύχεις το πιο… ευτυχές αποτέλεσμα. Το χρώμα, η ένταση του φωτός, το σχήμα και ο τύπος της βάσης, μεταξύ άλλων, παίζουν το ρόλο τους και θα φροντίσουμε να κατανοήσεις τα πάντα.

Πάνω από όλα η δίοδος

Όπως ήδη αναφέρθηκε, τα αρχικά LED σημαίνουν “Light Emitting Diode” δηλαδή “φωτοδίοδος”. Η δίοδος, γενικότερα, είναι ένας απλός μηχανισμός που επιτρέπει στο φως να κινείται προς μία μόνον κατεύθυνση. Όλες οι δίοδοι δημιουργούν φως όσο τις διαπερνά ρεύμα, αλλά αυτό δε σημαίνει βέβαια ότι όλες οι δίοδοι κάνουν για… λάμπες. Το παραγόμενο φως μπορεί να μην είναι αρκετό, η ίδια η δίοδος μπορεί να μην είναι αρκετά διαφανής ώστε να επιτρέπει στο φως να “δραπετεύει”, ενώ και το ίδιο το φως που παράγεται δεν είναι δεδομένο πως είναι ορατό από το ανθρώπινο μάτι. Χαρακτηριστικά κάποιες δίοδοι παράγουν υπέρυθρο φως, όπως αυτές που χρησιμοποιούνται στα απανταχού τηλεχειριστήρια. Με λίγα λόγια έχεις ήδη αρκετές φωτοδιόδους στο σπίτι σου, εδώ και πολλά χρόνια μάλιστα.

Τρεις δίοδοι σε διαφορετικά χρώματα. Τόσο απλά.

Ακόμη και στις διόδους που αποδίδουν ορατό φως, οι επιλογές είναι πάρα πολλές. Υπάρχει μεγάλη ποικιλία στα χρώματα του φωτός, πόσο μάλλον στην ένταση, για αυτό και κάθε είδος προσφέρεται για διαφορετική περίσταση. Άλλες δίοδοι εξυπηρετούν τον οικιακό φωτισμό, άλλες κάνουν για φανάρια, άλλες βολεύουν για φωτεινές ενδείξεις σε συσκευές, ταμπλό αυτοκινήτου, για οπίσθιο φωτισμό των LCD panels που χρησιμοποιούν οι λεγόμενες “τηλεοράσεις LED” και πολλά, πολλά άλλα. Μπορεί οι λάμπες αυτού του είδους, για οικιακή χρήση τουλάχιστον, να θεωρούνται κάτι σχετικά νέο, αλλά η ίδια η τεχνολογία είναι πολύ παλιά υπόθεση. Ο λόγος που φαίνεται να φτάνουν στον οικιακό φωτισμό τώρα τελευταία, παρότι πρόκειται για τεχνολογία δεκαετιών, είναι, φυσικά, το κόστος. Για πολλά χρόνια ήταν πολύ ακριβή υπόθεση για οικιακή χρήση, ενώ σε σχέση με πιο συμβατικές προτάσεις παραμένει ακόμα ακριβότερη. Ωστόσο, κινείται πλέον σε πιο προσιτά επίπεδα και έχει δύο βασικά προτερήματα: η διάρκεια ζωής των λαμπτήρων LED μετράται σε δεκαετίες και καταναλώνουν κλάσμα της ενέργειας που χρειάζονται πιο κλασικού τύπου λαμπτήρες.

Οι ουσιαστικές διαφορές

Φυσικά, για να φανεί τι μπορείς να κερδίσεις τελικά με τη μετάβαση σε λάμπες LED, έχει νόημα να δεις πώς στέκεται δίπλα σε άλλες, γνωστότερες τεχνολογίες που έχουμε συνηθίσει στον οικιακό φωτισμό.

Λαμπτήρες Πυρακτώσεως

Πρόκειται για το πρώτο ιστορικά είδος λαμπτήρα που χρησιμοποιήθηκε μαζικά στον οικιακό φωτισμό χάρη στις προσπάθειες του γνωστού Thomas Edison. Σε αυτές τις λάμπες παράγεται φως κατά το πέρασμα ηλεκτρικού ρεύματος από σύρμα βολφραμίου. Στην ουσία το σύρμα λειτουργεί ως αντίσταση ρεύματος και η αλληλεπίδραση με τον ηλεκτρισμό προκαλεί την παραγωγή φωτός αλλά και την παραγωγή θερμότητας. Το πρόβλημα με την όλη αυτή ιδέα βέβαια, είναι ότι το μεγαλύτερο μέρος της ηλεκτρικής ενέργειας, στην πραγματικότητα, μετατρέπεται σε θερμότητα, όχι σε φως, άρα οι παραδοσιακού τύπου και σίγουρα ιστορικοί αυτοί λαμπτήρες δεν θεωρήθηκαν ποτέ ιδιαίτερα αποδοτικοί.

Λάμπες φθορίου

Οι λάμπες φθορίου ή φθορισμού χρησιμοποιήθηκαν επίσης για το φωτισμό επίπεδων τηλεοράσεων, για αρκετά χρόνια πριν την εξάπλωση και τελικά επικράτηση των φωτοδιόδων στη συγκεκριμένη κατηγορία. Σε αυτές τις λάμπες δεν υπάρχει κάποιο σύρμα που αντιδρά, αλλά αέριο που αντιδρά το διερχόμενο ηλεκτρισμό. Η αντίδραση αυτή έκανε το ίδιο το γυαλί να παράγει φωτισμό. Αυτού του τύπου οι λάμπες παράγουν πολύ λιγότερη θερμότητα σε σχέση με τις λάμπες πυρακτώσεως και, κατά κανόνα, έχουμε μεγαλύτερη διάρκεια ζωής. Παλαιότερα υπήρχαν λάμπες του είδους που χρησιμοποιούσαν υδράργυρο, κάτι που άλλαξε βέβαια όταν ξεκίνησαν συντονισμένες προσπάθειες για την αποβολή τοξικών ουσιών από καταναλωτικά προϊόντα. Συν τοις άλλοις, όταν κάτι πήγαινε στραβά, σίγουρα θυμάσαι πόσο εκνευριστικό ήταν το τρεμόπαιγμα.

Υπάρχουν και λάμπες LED που αποδίδουν όποιο χρώμα μπορείς να φανταστείς.

Ένα εξελικτικό βήμα ήταν τα λεγόμενα CFL, δηλαδή λάμπες φθορισμού τόσο μικρές που να μπορούν να πάρουν τη θέση μιας λάμπας πυρακτώσεως. Και αυτές είχαν υδράργυρο, αλλά με τον καιρό τον εγκατέλειψαν. Το νέο σενάριο χρήσης βέβαια έφερε και μερικές παραλλαγές ακόμα, με ειδικά φίλτρα που έκαναν τον παραγόμενο φωτισμό πιο “θερμό”, πιο κίτρινο δηλαδή, για να ταιριάζουν περισσότερο με το φωτισμό που περιμένει κανείς από λάμπες πυρακτώσεως.

Λάμπες LED

Αυτός ο τύπος λάμπας είναι σίγουρα πιο ανθεκτικός σε σχέση με παλαιότερες τεχνολογίες, δε χρειάζεται γυάλινο περίβλημα, άρα δεν σπάει όταν πέσει ή χτυπηθεί. Συν τοις άλλοις, είναι πολύ πιο αποδοτικός και ταυτόχρονα δεν χρειάζεται να συμπεριλάβει τοξικές ουσίες, ενώ δεν παράγει θερμότητα. Σε πρώτη φάση, οι λάμπες αυτές είναι, συγκριτικά, σημαντικά ακριβότερες από οποιουδήποτε άλλου τύπου. Βέβαια, το γεγονός ότι μπορούν να λειτουργούν για πολλά περισσότερα χρόνια από άλλες θέτουν αμέσως το αρχικό κόστος σε άλλο πλαίσιο. Στα χρόνια που αναμένεται να είναι χρήσιμη μια λάμπα με φωτοδίοδο, το κόστος ανά έτος φαντάζει πολύ μικρό. Μην ξεχνάς πως οι υπόλοιπες λάμπες δεν αγοράζονταν ποτέ με την πεποίθηση ότι αποκλείεται να καούν σύντομα. Γι’ αυτό και οι λάμπες αντιμετωπίζονταν ως κάθε άλλο αναλώσιμο με μέση διάρκεια ζωής.

Με τις λάμπες LED μάλιστα, είναι πλέον εφικτή η κατασκευή δικτυωμένων, “έξυπνων” λαμπτήρων που μπορείς να χειριστείς μέσω κινητού τηλεφώνου. Επίσης, ανοίγουν τελείως νέους δρόμους, όπως την ενσωμάτωση ηχείου στην ίδια τη λάμπα που λειτουργεί όπως κάθε άλλο ασύρματο ηχείο που μπορείς να φανταστείς.

Απόδοση

Στα περισσότερα σημεία οι λάμπες LED αποδεικνύονται πιο αποδοτικές από τους προγόνους τους. Επικεντρώνοντας σε θέματα κατανάλωσης, είναι σημαντικό να κοιτάξεις το φως που αποδίδει μια λάμπα ανά Watt ισχύος. Η ένταση του φωτός μετράται σε lumens, ενώ σε Watt μετράμε την κατανάλωση ρεύματος. Όσο πιο υψηλός είναι ο λόγος του πρώτου προς το δεύτερο, τόσο πιο πολύ φως αποδίδει μια λάμπα ανά Watt.

Μια λάμπα πυρακτώσεως των 100 Watt παράγει φωτεινότητα 1700 Lumens. Ο πίνακας που ακολουθεί συγκρίνει τις τρεις τεχνολογίες όταν το ζητούμενο είναι ακριβώς η ίδια φωτεινότητα.

Σημείωσε ότι η διάρκεια ζωής έχει υπολογιστεί με δεδομένη την καθημερινή οκτάωρη χρήση. Προφανώς και η μικρότερη διάρκεια καθημερινής χρήσης οδηγεί σε μεγαλύτερο προσδόκιμο.

Αν σε μπερδεύει το “ψυχρό” και το “θερμό” φως, ορίστε ένας απλός μπούσουλας. Από το πιο ψυχρό στο πιο θερμό.

Η επιλογή της κατάλληλης λάμπας

Προφανώς και δεν υπάρχει μόνο ένας τύπος λάμπας LED, ακόμη και από τη στιγμή που περιοριζόμαστε σε όσες κάνουν για οικιακό φωτισμό και όχι για πιο ειδικές εφαρμογές. Εκ των πραγμάτων μια τέτοια λάμπα πρέπει να μπει εκεί που θα έμπαινε και οποιαδήποτε άλλη, οπότε σχήμα, μέγεθος, βίδωμα κ.λπ. παίζουν το ρόλο τους όπως συμβαίνει και σε κάθε άλλη λάμπα που έχεις διαλέξει/αλλάξει εδώ και χρόνια.

Σχήμα λαμπτήρα

Βιδωτή και bayonet: τα πιο διαδεδομένα είδη βάσης σε λάμπες

Στις λάμπες LED συναντούμε κυρίως 4 διαφορετικά είδη/σχήματα: διάχυσης, spot, σε στιλ κεριού και κανονικές. Υπάρχουν ακόμη περισσότερες παραλλαγές για ακόμη πιο εξειδικευμένες περιπτώσεις, αλλά αυτά τα σχήματα είναι εκείνα που είναι πιο πιθανό να χρειαστείς έτσι κι αλλιώς. Με τα LEDs, το σχήμα είναι πιο σημαντική υπόθεση σε σχέση με άλλες τεχνολογίες, διότι το φως που παράγουν έχει συγκεκριμένη κατεύθυνση, όπως συμβαίνει π.χ. σε έναν φακό. Αν λοιπόν κάποια λάμπα LED πρέπει να καλύψει πολύ χώρο, πρέπει να έχει σχεδιαστεί αναλόγως. Οι λάμπες διάχυσης τα καταφέρνουν μια χαρά σε αυτό. Οι πρώτες εξυπηρετούν στο φωτισμό εξωτερικών χώρων ή και εσωτερικών όταν τοποθετούνται “στρατηγικά” σε κατάλληλες εσοχές. Οι λάμπες spot είναι, φυσικά, πιο “ευθύβολες”. Εκείνες με σχήμα κεριού βολεύουν βέβαια ως υποκατάστατα κεριών σε πολυελαίους και παρόμοιες εφαρμογές, με διάχυση που δεν είναι πολύ έντονη αλλά αρκετή για τέτοια χρήση. Οι κλασικού τύπου λάμπες είναι βέβαια ό,τι πρέπει για το φωτισμό δωματίων κ.λπ.

Τύπος βάσης

Η νέα τεχνολογία δεν έχει αλλάξει τα δεδομένα σε αυτήν την περίπτωση με τις παραλλαγές να είναι οι γνωστές τρεις (πολύ συχνά δύο στην πράξη βέβαια): κουμπωτή, βιδωτή και μπαγιονέτ. Η πρώτη τοποθετείται με λίγη πίεση, η δεύτερη δεν χρειάζεται εξήγηση, ενώ η τρίτη βάση θέλει λίγη πίεση και μικρή περιστροφή. Το μόνο σημείο που έχει νόημα να σιγουρέψεις από εκεί και πέρα είναι το μέγεθος του κουμπώματος αφού οι βιδωτές συναντώνται συνήθως σε 4 διαφορετικά μεγέθη βάσης.

Χρώμα

Το φυσικό για μια λάμπα LED είναι να παράγει σχετικά ψυχρό φωτισμό. Σε άλλες τεχνολογίες το παραγόμενο χρώμα αλλάζει με τη χρήση διαφορετικού χρώματος γυαλιού. Με τα LEDs όμως, μια λάμπα μπορεί να παράγει φως σε πολλά διαφορετικά χρώματα, ανάλογα με το πώς κατασκευάστηκε. Μπορεί το λευκό να είναι πιο ψυχρό, πιο θερμό (προτιμότερο για εσωτερικούς χώρους), κόκκινο, πράσινο, μπλε ενώ υπάρχουν και λάμπες που μπορούν να κάνουν πολύ πιο περίεργους συνδυασμούς χρωμάτων για να πετύχουν πάρα πολλές αποχρώσεις. Στο χρώμα, δύο μετρήσεις παίζουν ρόλο: η θερμοκρασία χρώματος και η φυσικότητα. Η πρώτη μετριέται σε βαθμούς Kelvin. Οι πιο θερμές λάμπες κινούνται μεταξύ 2500 και 3000 βαθμών και μεταξύ 4500 και 5000 βρίσκουμε το πιο έντονο λευκό. Όσο για τη φυσικότητα, αυτή μετριέται στην κλίμακα του 100. Όσο πιο μεγάλος ο αριθμός, τόσο πιο σωστά αποδίδεται το χρώμα του χώρου και των αντικειμένων που φωτίζονται από τις λάμπες.

Ένταση φωτός

Η ένταση του φωτός μετράται σε Lumens και αυτή η μέτρηση είναι η πιο σημαντική, όχι τα Watt. Δύο λάμπες με τα ίδια Lumens έχουν την ίδια ένταση, ενώ δυο λάμπες με τα ίδια Watt μπορούν να έχουν τελείως διαφορετική φωτεινότητα.

Οικονομία βήμα-βήμα

Προφανώς και οι λάμπες LED είναι πιο οικονομικές και αποδοτικές από οτιδήποτε άλλο, παρά το υψηλότερο αρχικό κόστος στους. Αν λοιπόν δεν είναι πρακτικό να αντικατασταθούν μονομιάς όλες οι λάμπες στο χώρο σου, ξεκίνα λίγο-λίγο με εκείνες που χρησιμοποιείς πιο συχνά και με το πέρασμα του χρόνου θα ολοκληρωθεί η μετάβαση χωρίς να χρειαστεί ξαφνικά μεγάλο έξοδο. Οι λάμπες αυτές θα σε εξυπηρετούν για πολλά χρόνια, γι’ αυτό είναι ακόμη πιο σημαντικό να διαλέξεις σωστά και να μη χρειαστεί να κάνεις και άλλη αγορά αργότερα εξ αιτίας κάποιου λάθους. Και μόνο που σε σχέση με άλλες οικονομικές λάμπες, αυτές χρειάζονται λιγότερο από το μισό ρεύμα για το ίδιο αποτέλεσμα, δεν χρειάζεται και πολύ προσπάθεια για να σε κερδίσει η νέα αυτή τεχνολογία.

Ώρα λοιπόν να αλλάξεις τα φώτα… του σπιτιού σου.