Κάθε χρόνο, η 15η Μαρτίου είναι μια μέρα αφιερωμένη στον καταναλωτή. Ο κάθε άνθρωπος μεμονωμένα αποτελεί τη μικρότερη οικονομική μονάδα, ωστόσο σαν σύνολο, το καταναλωτικό κοινό έχει στα χέρια του απεριόριστη δύναμη.
Πώς καθιερώθηκε η Παγκόσμια Ημέρα Καταναλωτή
Η παγκόσμια ημέρα καταναλωτή καθιερώθηκε το 1983 με απόφαση του ΟΗΕ, σε ανάμνηση μιας ομιλίας του Αμερικανού προέδρου Τζον Κένεντι, που έθεσε τις βάσεις του καταναλωτικού κινήματος.
Στις 15 Μαρτίου του 1962 ο Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής Τζων Φιτζέραλντ Κένεντι, σε μία μνημειώδη ομιλία του στο Κογκρέσο, σκιαγράφησε τα τέσσερα βασικά καταναλωτικά δικαιώματα: Ικανοποίηση των βασικών αναγκών, ασφάλεια, πληροφόρηση και επιλογή.
Είπε, μεταξύ άλλων: «Καταναλωτές είμαστε όλοι! Πρόκειται για τη μεγαλύτερη οικονομική μονάδα, η οποία επηρεάζει, αλλά και επηρεάζεται σχεδόν από κάθε δημόσια ή ιδιωτική οικονομική απόφαση. Ο καταναλωτής είναι η μόνη σημαίνουσα οικονομική μονάδα, η οποία δεν είναι αποτελεσματικά οργανωμένη και της οποίας οι απόψεις δεν ακούγονται.»
Η εξέλιξη της αναγνώρισης των δικαιωμάτων του καταναλωτή
Δεκάδες χρόνια μετά, το Παγκόσμιο Καταναλωτικό κίνημα εξελίσσεται ραγδαία και ηγείται του παγκόσμιου κοινωνικού κινήματος σε όλες τις αναπτυγμένες χώρες του κόσμου.
Σήμερα τα δικαιώματα του Καταναλωτή έχουν αναγνωρισθεί από τον Ο.Η.Ε. ως βασικά ανθρώπινα δικαιώματα και έχουν θεσμοθετηθεί στις εθνικές νομοθεσίες των περισσότερων χωρών του κόσμου. Το δικαίωμα στο νερό και στην υγιεινή, το δικαίωμα στην ασφάλεια, το δικαίωμα στην πληροφόρηση, το δικαίωμα στην επιλογή, το δικαίωμα στην εκπροσώπηση, το δικαίωμα στην αποζημίωση, το δικαίωμα στην εκπαίδευση και το δικαίωμα σε ένα υγιεινό περιβάλλον, είναι μερικά από τα θεμελιώδη δικαιώματα.
Το Καταναλωτικό κίνημα αναδείχθηκε στη χώρα μας μόλις τις τελευταίες δεκαετίες. Στο διάστημα αυτό έγιναν αρκετές προσπάθειες για την ίδρυση καταναλωτικών οργανώσεων, άλλες επιτυχημένες και άλλες όχι. Πολύτιμοι αρωγοί των καταναλωτών σήμερα, είναι ο Συνήγορος του Καταναλωτή, το Εθνικό Συμβούλιο Καταναλωτή και Αγοράς, η Επιτροπή Προστασίας Ανηλίκων, το ΙΝΚΑ (Ινστιτούτο Καταναλωτών), το ΕΚΠΟΙΖΩ (Ένωση Καταναλωτών – Ποιότητα Ζωής) και το ΚΕΠΚΑ (Κέντρο Προστασίας Καταναλωτών).
Σύμφωνα με τη Γενική Διεύθυνση Προστασίας Καταναλωτή, ορισμένα από τα βασικά δικαιώματα των καταναλωτών, που έχουν και άμεσο αντίκτυπο στην καθημερινή τους ζωή, είναι το δικαίωμα σε συμβάσεις χωρίς καταχρηστικούς όρους, το δικαίωμα σε πλήρη και σαφή ενημέρωση, το δικαίωμα σε ασφαλή προϊόντα, το δικαίωμα σε αληθείς και αξιόπιστες διαφημίσεις, το δικαίωμα σε παροχή οδηγιών χρήσης και τεχνικής υποστήριξης, καθώς και το δικαίωμα σε αναιτιολόγητη υπαναχώρηση, εντός συγκεκριμένου χρονικού πλαισίου, στις συμβάσεις που συνάπτονται από απόσταση ή εκτός εμπορικού καταστήματος.
Η σημασία της καλλιέργειας καταναλωτικής συνείδησης
Σήμερα ο καταναλωτής νιώθει αρκετά πιο προστατευμένος σε σχέση με το παρελθόν, λόγω της θέσπισης της κατάλληλης νομοθεσίας και της ίδρυσης των καταναλωτικών οργανώσεων. Ωστόσο, κάθε καταναλωτής οφείλει να ενημερώνεται για τις συνθήκες που επικρατούν στη φυσική αλλά και στην ηλεκτρονική αγορά, και να προσέχει ιδιαίτερα σε κάθε συναλλαγή του. Κύριο ζητούμενο είναι η καλλιέργεια καταναλωτικής συνείδησης, ώστε να ελαχιστοποιηθούν τα κρούσματα εξαπάτησης και καταπάτησης των δικαιωμάτων των καταναλωτών.
Τεχνολογική πρόοδος και ψηφιακοί κίνδυνοι
Η ψηφιακή πρόοδος διευκόλυνε τη ζωή του ανθρώπου σε κάθε επίπεδο. Στην εργασία, στην επικοινωνία, στην εκπαίδευση, στην ενημέρωση, στην καθημερινότητα στο σπίτι… ωστόσο η ραγδαία αυτή εξέλιξη έφερε νεωτερισμούς στις εμπορικές συναλλαγές που δεν κατάφεραν όλοι οι καταναλωτές να ακολουθήσουν με τον ίδιο ρυθμό.
Αν και έχουν ληφθεί μέτρα σε ευρωπαϊκό επίπεδο για τα ψηφιακά δικαιώματα και την προστασία των καταναλωτών από τους κινδύνους που ελλοχεύουν, αυτά δεν είναι ευρέως γνωστά και συχνά καταστρατηγούνται.
Είναι συχνές οι καταχρηστικές πρακτικές που παρατηρούνται σε ανεξέλεγκτες βάσεις δεδομένων, καταστρατήγηση της ιδιωτικότητας, της ατομικής και συλλογικής ασφάλειας, της προστασίας της δημόσιας εικόνας του καθενός, αλλά και του δικαιώματος σε ποιοτική ενημέρωση (fake news). Η απουσία συγκεκριμένων κανόνων, θεσμικού πλαισίου, και κυρίως, ψηφιακής παιδείας για τα δικαιώματα του καταναλωτή δημιουργεί συχνά ένα επικίνδυνο περιβάλλον ψηφιακής πλοήγησης.
Σειρά πρωτοβουλιών από καταναλωτικές οργανώσεις προσπαθούν να ευαισθητοποιήσουν και να δημιουργήσουν τις βάσεις μίας ψηφιακής παιδείας. Η σωστή και έγκυρη ενημέρωση, η διενέργεια σεμιναρίων ψηφιακής κατάρτισης και η γνώση των κανόνων GDPR (προστασία προσωπικών δεδομένων), είναι η αρχή για την προστασία όλων από κακόβουλες ενέργειες.
Τα δικαιώματά σου ως καταναλωτής
Μήπως η παρακάτω πρόταση σου θυμίζει κάτι; Όποτε επιχειρείς να κάνεις μια οποιαδήποτε εμπορική συναλλαγή, όπως να ανοίξεις έναν λογαριασμό στην τράπεζα, να αγοράσεις κάποια προϊόντα από το ίντερνετ, ή ακόμα κι όταν πληρώνεις ηλεκτρονικά έναν λογαριασμό, δεν διαβάζεις (ούτε εσύ) τους όρους και τις προϋποθέσεις της εκάστοτε συναλλαγής. Πατάς απλώς το κουτάκι που γράφει «Αποδέχομαι».
Για να είμαστε δίκαιοι, ίσως κάποιες φορές έχεις επιχειρήσει να διαβάσεις τις ατελείωτες σελίδες όρων, γραμμένες με το μικρότερο δυνατό μέγεθος γραμματοσειράς, αλλά σίγουρα τα παράτησες προτού καν φτάσεις στη μέση, και απλά πάτησες και πάλι το μαγικό τετραγωνάκι. Εμπιστεύεσαι αυτούς που έχουν γράψει τους όρους, τι έχουν να κερδίσουν άλλωστε; Και κάπως έτσι έχουμε όλοι μας αποδεχτεί αμέτρητες φορές όρους συναλλαγών που καταστρατηγούν τα δικαιώματά μας ως καταναλωτές.
Οι νόμοι και οι κανονισμοί αλλάζουν με ταχύτητα που εμείς δεν μπορούμε να προβλέψουμε, έτσι ώστε να ανταποκρίνονται στις συνεχείς τεχνολογικές εξελίξεις, οπότε είναι πολύ σημαντικό να ενημερωνόμαστε κάθε φορά που συνάπτουμε μία τέτοιου είδους καταναλωτική σύμβαση.
Σύμφωνα με τη νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι όροι μιας σύμβασης πρέπει να είναι δίκαιοι, διατυπωμένοι σε απλή και κατανοητή γλώσσα και οι τυχόν ασάφειες να ερμηνεύονται προς όφελός μας.
Είναι καλό, λοιπόν, να διαβάζουμε τους όρους και τις προϋποθέσεις ενός συμβολαίου για να δούμε αν αυτοί βγάζουν νόημα, καθώς, αν πρόκειται για καταχρηστικούς – “κρυφούς” όρους, που περιορίζουν την ευθύνη του εμπόρου σε βάρος μας, τότε απλά δεν ισχύουν, και ακόμα κι αν έχεις υπογράψει, έχεις κάθε δικαίωμα να αντιδράσεις.
Τα κατοχυρωμένα δικαιώματά μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, σε τομείς, όπως για παράδειγμα, οι τραπεζικές συναλλαγές, η παραπλανητική διαφήμιση και τα ελαττωματικά ή μη ασφαλή προϊόντα, υπάρχουν και διασφαλίζουν ότι θα είμαστε ασφαλείς και ικανοποιημένοι ως καταναλωτές.
Τα δικαιώματα αυτά θεσπίστηκαν για να μας προστατεύουν online και offline σε όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, γι’ αυτό είναι σημαντικό να τα γνωρίζουμε, έτσι ώστε να μπορούμε να τα ασκήσουμε.
Η Γενική Διεύθυνση για τη Δικαιοσύνη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, συνεχίζει την καμπάνια ενημέρωσης #yourEUright για τα αναφαίρετα δικαιώματα των καταναλωτών, όπως τα συμβόλαια με δίκαιους όρους, το δικαίωμα σε αλλαγή τράπεζας και διαφάνεια, και τη χρονικά καθορισμένη προθεσμία επιστροφής σε online αγορές, έτσι ώστε να παίρνουμε κάθε φορά τις όσο πιο σωστές αποφάσεις γίνεται για τις αγορές μας.
Η έγκυρη ενημέρωση είναι ο μόνος τρόπος να κατοχυρώσεις τα δικαιώματά σου ως καταναλωτής. Είναι δικαίωμα και υποχρέωση όλων να διεκδικούμε ασφαλείς και ικανοποιητικές συναλλαγές.
Ο Κωτσόβολος παραμένει πάντα πιστός στις αρχές προστασίας του καταναλωτή. Διατηρώντας τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που έκαναν την εταιρία αγαπητή στους πελάτες της και διευρύνοντας το δίκτυό της με ευρωπαϊκά πρότυπα, έχει γίνει συνώνυμο με την καινοτομία, την τεχνολογία, την άριστη εξυπηρέτηση για όλους και τις ολοκληρωμένες υπηρεσίες, τόσο στις αγορές σε φυσικό κατάστημα όσο και στις online αγορές.