Λεμόνι: Ξινό και αγαπημένο εσπεριδοειδές

Από την Ιωάννα Σταμούλου

Είναι το πιο ξινό απ’ όλα τα εσπεριδοειδή και γενικότερα απ’ όλα τα φρούτα, αλλά είναι κι ιδιαίτερα ωφέλιμο γι’ αυτό δεν το παραλείπουμε από την καθημερινότητά μας.

Λεμονιές συναντάμε σε κήπους και περιβόλια αλλά και σε γλάστρες όπου κλαδεύονται για να παραμείνουν μικρές. Η λεμονιά είναι δέντρο αειθαλές που ανήκει στην ευωδιαστή οικογένεια των εσπεριδοειδών κι η επιστημονική ονομασία της είναι κιτρέα ή λεμονέα (citrus limon). Η ονομασία «λεμόνι» προέρχεται από την περσική λέξη Limu, η οποία είναι συγγενική με τη σανσκριτική λέξη nimbuka. Είναι υβρίδιο που προέρχεται από άγριες κιτριές και μανταρινιές. Οι επιστήμονες πιστεύουν πως το κίτρο είναι το πρώτο εσπεριδοειδές που γνώρισε η Μεσόγειος όμως δεν έχει γίνει σαφές πού και πότε έγινε η πρώτη διασταύρωση.

Είναι προτιμότερο να ζουν σε τροπικό κι εύκρατο κλίμα με μεγάλη ηλιοφάνεια, αφού παγώνουν στις πολύ χαμηλές θερμοκρασίες. Η ιδανική θερμοκρασία κυμαίνεται μεταξύ 15 με 30°C. Αναπτύσσονται καλά σε γόνιμο, ξηρό χώμα και χρειάζονται πολύ, αλλά καλό στέγνωμα μεταξύ των ποτισμάτων. Σχεδόν σε όλη την Ελλάδα παράγονται υπέροχα λεμόνια ενώ άλλες χώρες με μεγάλη παραγωγή λεμονιών είναι η Ισπανία, η Πορτογαλία, η Ιταλία κι όλες οι μεσογειακές χώρες, η Αργεντινή, η Ινδία, η Βραζιλία και οι ΗΠΑ.

Η ιστορία του

• Τα λεμόνια ήταν γνωστά στην αρχαία Ρώμη καθώς πρόσφατες έρευνες στα ερείπια της Πομπηίας έφεραν στο φως απολιθωμένα λεμόνια.
• Σύμφωνα με ερευνητές το λεμόνι αποτελούσε σύμβολο κοινωνικής θέσης για την αρχαία Ρωμαϊκή ελίτ.
• Απεικονίσεις δέντρων με εσπεριδοειδή υπάρχουν σε ρωμαϊκά μωσαϊκά στη Βόρεια Αφρική, αλλά η πρώτη σαφής περιγραφή του λεμονιού συναντάται στις αρχές του 10^ου αιώνα, σε πραγματεία του Άραβα Κούστους Αλ-Ρούμι σχετική με τη γεωργία.
• Γύρω στα τέλη του 12ου αιώνα ο Ιμπν Τζαμί, προσωπικός γιατρός του μεγάλου μουσουλμάνου ηγέτη Σαλαντίν, έγραψε πραγματεία για το λεμόνι.
• Πιστεύεται ότι οι πρώτες λεμονιές καλλιεργήθηκαν στο οροπέδιο Ντέκαν στην κεντρική Ινδία.
• Λεμονιές καλλιεργήθηκαν στη Γένοβα στα μέσα του 15ου αιώνα και εμφανίστηκαν στις Αζόρες το 1494.
• Τα λεμόνια χρησιμοποιήθηκαν παλιά από το Βρετανικό Βασιλικό Ναυτικό για την καταπολέμηση του σκορβούτου, καθώς παρείχαν μεγάλη ποσότητα βιταμίνης C.

Θρεπτικές ιδιότητες

Ο χυμός του λεμονιού περιέχει περίπου 5% κιτρικό οξύ που δίνει στα λεμόνια τη χαρακτηριστική ξινή τους γεύση και pH από 2 μέχρι 3. Η υψηλή περιεκτικότητά του σε βιταμίνη C βοηθά στην ουδετεροποίηση των ελεύθερων ριζών που ευθύνονται για το γήρας και για τις περισσότερες ασθένειες. Εκτός από C το λεμόνι περιέχει βιταμίνες Β1, Β2, Β3, Β6, πρωτεΐνες, υδατάνθρακες, κάλιο κι ανόργανα άλατα όπως ασβέστιο, φώσφορο, μαγνήσιο, πυρίτιο, κάλιο καθώς και μεταλλικά άλατα.

10 θεραπευτικές ιδιότητες

1. Η άφθονη περιεκτικότητά του σε βιταµίνη C, το καθιστά ιδανικό για την αντιμετώπιση των χειμωνιάτικων λοιμώξεων.
2. Οι αντιοξειδωτικές του ιδιότητες, το καθιστούν πρωταγωνιστή στην καταπολέμηση διαφόρων ειδών καρκίνου.
3. Ο χυμός του λεμονιού μειώνει την υψηλή αρτηριακή πίεση λόγω της περιεκτικότητάς του σε κάλιο.
4. Έχει αντιπυρετική δράση, ενώ θεωρείται και ένα από τα πιο αποτελεσματικά φυσικά αντιμικροβιακά για την καταπολέμηση διαφόρων ιών, λοιμώξεων και φλεγμονών. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο, που οι γιαγιάδες μας το χρησιμοποιούσαν, για να θεραπεύσουν τα τσιμπήματα από έντομα, τσούχτρες αλλά και να «ρίξουν» τον υψηλό πυρετό.
5. Έχει αντιβακτηριακή δράση και βοηθά στην καταπολέμηση των προβλημάτων που σχετίζονται με λοιμώξεις του λαιμού, τον πονόλαιμο και την αμυγδαλίτιδα.
6. Το λεμόνι συνιστάται σε δίαιτες κατά της χοληστερίνης, για στην απώλεια βάρους και την καλύτερη υγεία.
7. Η πρόσληψη του χυμού λεμονιού μπορεί να θεραπεύσει τη δυσκοιλιότητα.
8. Προλαβαίνει τις δηλητηριάσεις ιδιαίτερα από οστρακοειδή κι ενεργεί ως αντίδοτο.
9. Το λεμόνι: είναι εκπληκτικό τονωτικό για το συκώτι, διαλύει το ουρικό οξύ κι άλλα δηλητήρια κι υγροποιεί τη χολή.
10. Το κιτρικό οξύ του χυμού λεμόνι βοηθά στη διάλυση του χολόλιθου, των εναποθέσεων ασβεστίου και της πέτρας στους νεφρούς.

Η χρήση του λεμονιού

Από τα λεμόνια χρησιμοποιούμε κυρίως το χυμό, συχνά όμως παίρνουμε και το λευκό σαρκώδες μέρος της φλούδας (για γλυκό κουταλιού και μαρμελάδα) αλλά και την άκρως αρωματική κίτρινη επιδερμίδα για να αρωματίσουμε τα γλυκά και τα φαγητά μας. Χρησιμοποιούμε όμως και τα άνθη της λεμονιάς (και της νεραντζιάς επίσης). Την άνοιξη όταν η ανθοφορία βρίσκεται στο pick της μετά από απόσταξη των λουλουδιών παίρνουμε το περίφημο ανθόνερο. Ο χυμός του λεμονιού χρησιμοποιείται κατά κόρον στη μαγειρική, σε όλες σχεδόν τις σαλάτες και τις βινεγκρέτ που έχουν ανάγκη την οξύτητά του. Αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι για τη συνοδεία των θαλασσινών, ψαριών και οστράκων, ενώ ακόμη και τα ψητά κρέατα σερβίρονται πάντα με φέτες λεμονιού στο πιάτο.

Χυμό λεμονιού βάζουμε συχνά και στις μαρινάδες των κρεατικών ενώ κάποιες αγαπημένες σάλτσες, σαλάτες κι αλείμματα δεν μπορούν να γίνουν χωρίς το χυμό του (βινεγκρέτ, λαδολέμονο, μαγιονέζα, ταραμοσαλάτα, χούμους, μελιτζανοσαλάτα κλπ). Θα ήταν μεγάλο σφάλμα αν ξεχνούσαμε να αναφέρουμε το αυγολέμονο, την τεχνική με την οποία δένουμε σούπες και σάλτσες φαγητών αλλά και τα λεμόνια τουρσί με τα οποία αρωματίζουν πολλά πιάτα της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής.

Το ξύσμα κι ο χυμός του λεμονιού χρησιμοποιούνται πολύ συχνά και στη ζαχαροπλαστική για να δώσουν γλυκόξινη νότα σε κρέμες, κέικ, τάρτες, τούρτες, σάλτσες, αφού τα γλυκά με λεμόνι αποτελούν μία ξεχωριστή κατηγορία με πολλούς φαν. Η φλούδα γίνεται εξαιρετικό γλυκό του κουταλιού και μαρμελάδα. Το γλυκό του κουταλιού όμως φτιάχνεται και με τα άνθη, ενώ λίγος χυμός προστίθεται πάντα σε σιρόπια, μαρμελάδες και γλυκά κουταλιού για να τα αποτρέψει από το ζαχάρωμα.

Τα λεμόνια είναι από τα πιο αγαπημένα κι άκρως απαραίτητα υλικά του κάθε μπαρ, αφού με το χυμό του γίνονται απίθανες λεμονάδες και σιρόπια ενώ με φέτες από λεμόνι διακοσμούν ζεστό και παγωμένο τσάι, αεριούχα ποτά κι αναψυκτικά και φυσικά αλκοολούχα κοκτέιλς.

Επίσης, ένα κομματάκι λεμόνι σε σκέτο νερό φτάνει για να δώσει δροσιά και γεύση. Ένα από τα πιο δημοφιλή λικέρ του κόσμου είναι το ιταλικό λιμοντσέλο. Μερικοί αψηφούν την ξινή του γεύση και το τρώνε σαν φρούτο, όμως σε αυτή την περίπτωση πρέπει να καταναλώνεται αμέσως μετά νερό για να ξεπλένονται τα δόντια από το κιτρικό οξύ και τη ζάχαρη, τα οποία μπορούν να προκαλέσουν τερηδόνα και άλλες οδοντικές ασθένειες.