Η Πρωταπριλιά (April Fools’ Day) αποτελεί ένα έθιμο που λαμβάνει χώρα την 1η Απριλίου κάθε έτους και κατά την οποία οι άνθρωποι λένε αθώα –συνήθως- ψέματα ο ένας στον άλλο. Στα αγγλικά η μέρα αποκαλείται ως «Ημέρα των Κορόιδων του Απριλίου», αναφερόμενη σ’ όσους κατάφεραν να τους κοροϊδέψουν. Για να μην ανήκει κάποιος στους εξαπατημένους θα πρέπει να φωνάξει: “April fool” δηλαδή Πρωταπριλιά. Σε κάποιες παραδόσεις, η φάρσα πρέπει να γίνει πριν τις 12 το μεσημέρι, αλλιώς αυτός που κάνει τη φάρσα είναι ο ίδιος ο εξαπατημένος.
Προέλευση
Το έθιμο της Πρωταπριλιάς δεν είναι ξεκάθαρο από πού ξεκίνησε καθώς ακούγονται διάφορα. Πολλοί λένε ότι σχετίζεται με την παλαιότερη έναρξη του χρόνου σε κάποιες χώρες και σε παλαιότερα ημερολόγια, ενώ κάποιοι αναφέρουν ότι σχετίζεται με μεσαιωνικούς εορτασμούς, ή με τον ερχομό της άνοιξης. Καμία απ’ τις προελεύσεις, όμως, δεν είναι επιβεβαιωμένη.
Ανάμεσα σ’ αυτές, το έθιμο των ψεμάτων της Πρωταπριλιάς ξεκίνησε απ’ τους Κέλτες. Η εποχή του ψαρέματος ξεκινούσε την 1η Απριλίου κι ο καθένας έλεγε ψέματα σχετικά με το πόσα ψάρια είχε πιάσει.
Μια άλλη εκδοχή, η οποία είναι και η πιο διαδεδομένη, θέλει το έθιμο να έρχεται απ’ τους Γάλλους, οι οποίοι μέχρι τον 16ο αιώνα γιόρταζαν την Πρωτοχρονιά την 1η Απριλίου. Όμως, το 1564 ο Κάρολος ο 9ος μετέφερε την Πρωτοχρονιά την 1η Ιανουαρίου. Σε κάποιους πολίτες, όμως, δεν άρεσε αυτή η ιδέα και συνέχιζαν να γιορτάζουν την 1η Απριλίου. Όσοι είχαν συμμορφωθεί με τη νέα ημερομηνία τους έστελναν δώρα για να τους κοροϊδέψουν. Ωστόσο αυτή η εξήγηση δεν είναι πιθανότατα επαρκής για τη διάδοση του εθίμου καθώς υπάρχουν αναφορές στο έθιμο της Πρωταπριλιάς αρκετά νωρίτερα.
Ακόμα και πριν απ’ αυτή την αλλαγή, η Πρωτοχρονιά συσχετιζόταν με τον όρο «κορόιδο». Στη Γαλλία η Γιορτή των Κορόιδων (Feast of Fools) ήταν την 1η Ιανουαρίου. Στη διάρκεια του εορτασμού οι άνθρωποι εξέλεγαν έναν ψεύτικο πάπα, διακωμωδούσαν χριστιανικά έθιμα κι άλλαζαν δουλειές μεταξύ τους. Η γιορτή αυτή πιθανότατα διοργανωνόταν με βάση τον παγανιστικό εορτασμό Saturnalia, ο οποίος λάμβανε χώρα 17, ή 23 Δεκεμβρίου προς τιμή του θεού Κρόνου.
Κάποιοι αρχαίοι πολιτισμοί γιόρταζαν την Πρωτοχρονιά κοντά στην Πρωταπριλιά, ύστερα απ’ την εαρινή ισημερία στις 20 με 21 Μαρτίου, ενώ αργότερα στην Ευρώπη εορταζόταν ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου. Οι Ρωμαίοι γιόρταζαν στις 25 Μαρτίου την Ανάσταση του Attis στα Hilaria. Στην Ινδία το Μάρτιο υπάρχει η γιορτή των χρωμάτων, το Holi, όπου οι άνθρωποι πετούν ο ένας στον άλλο χρώματα, ενώ οι Εβραίοι έχουν τη γιορτή Purim.
Μάλιστα, στη μυθολογία και στη χριστιανική παράδοση λέγεται ότι υπάρχουν δύο υποψήφιοι που αποτέλεσαν τα πρώτα «κορόιδα»: η θεά Δήμητρα και το περιστέρι που απελευθέρωσε ο Νώε μετά την πλημμύρα. Τόσο η Δήμητρα όσο και το περιστέρι ξεκίνησαν να κάνουν ένα θέλημα χωρίς λόγο (fool’s errand). Η Δήμητρα ξεκίνησε να σώσει την κόρη της την Περσεφόνη, η οποία όμως είχε απαχθεί στον κάτω κόσμο και το περιστέρι στάλθηκε για να βρει σημάδια ζωής ενώ η γη είχε καλυφθεί από νερό.
Όπως και να έχει, λέγονται διάφορες ιστορίες, αλλά η ακριβής προέλευση του εθίμου παραμένει άγνωστη κι ενδεχομένως ν’ αποτελεί ένα συνονθύλευμα παραδόσεων που κατέληξαν στη μορφή που γνωρίζουμε σήμερα ως Πρωταπριλιά.
Η Πρωταπριλιά ανά τον κόσμο
Στη Γαλλία το έθιμο της Πρωταπριλιάς θέλει τους μαθητές (ή και τους μεγαλύτερους) να κολλάνε ένα χάρτινο ψάρι στην τσάντα κάποιου άλλου και να φωνάζουν «Ψάρι του Απρίλη» όταν αυτό γίνει αντιληπτό (όπως εμείς θα φωνάζαμε «Πρωταπριλιά»).
Στη Σκωτία το έθιμο ξεκινά με το «κορόιδο» να παγιδεύεται ανάμεσα σε δύο ανθρώπους. Ο πρώτος του ζητά να κάνει κάτι, για το οποίο, όμως, θα πρέπει να πάρει τη συγκατάθεση του δεύτερου. Ο δεύτερος συνεχίζει δίνοντας τη συγκατάθεση, αλλά ζητά πάλι κάτι απ’ τον πρώτο κι έτσι ο ενδιάμεσος καταλήγει να κάνει τον αγγελιοφόρο όλη τη μέρα. Το έθιμο συνεχίζεται και στις 2 Απριλίου, όπου οι φίλοι κολλάνε ένα χαρτί που γράφει «Κλώτσησέ με» στους φίλους τους. Παρομοίως, στην Ιρλανδία, έδιναν στο «κορόιδο» ένα πολύ σημαντικό γράμμα να το μεταφέρει σε κάποιον άλλο, ο οποίος με τη σειρά του τον παρέπεμπε σ’ έναν τρίτο και πάει λέγοντας.
Στη Βραζιλία, στην «Ημέρα του Ψέματος» όπως αποκαλείται, οι άνθρωποι προσπαθούν να κοροϊδέψουν ο ένας τον άλλο για πλάκα. Στη χώρα μας παλαιότερα έλεγαν ότι αυτός που θα κοροϊδέψει τον άλλον θα έχει τύχη τον υπόλοιπο χρόνο, ή ότι θα πάει καλά η σοδειά του.
Οι πιο επιτυχημένες Πρωταπριλιάτικες φάρσες
Σε γενικότερο πλαίσιο, όπως προαναφέρθηκε, η Πρωταπριλιά συσχετίζεται με τα ψέματα και τις φάρσες, ενώ –συνήθως- και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης κάνουν μια φάρσα στο κοινό τους ανακοινώνοντας μια ψεύτικη είδηση. Με το πέρασμα των χρόνων, οι πιο πολλοί είναι πλέον υποψιασμένοι, αλλά σημασία έχει ότι τα ψέματα συνεχίζουν και πολλές φορές είναι –μάλιστα- και ιδιαιτέρως επιτυχημένα.
Για παράδειγμα, την 1η Απριλίου 1698, πολλοί άνθρωποι «εξαπατήθηκαν» καθώς τους είπαν να πάνε στον Πύργο του Λονδίνου για να δουν τα λιοντάρια που θα πλένονταν. Μάλιστα, η πρόσκληση για το πλύσιμο των λιονταριών στάλθηκε επίσημα σφραγισμένη και φέροντας την υπογραφή του Herbert de Grassen, ενός ανωτέρου διευθυντή, ο οποίος τους καλούσε να γίνουν μάρτυρες «της ετήσιας τελετής πλυσίματος των λιονταριών» στον Πύργο του Λονδίνου.
Το 1957 το πρόγραμμα Panorama του BBC είχε ένα ρεπορτάζ για μια σοδειά από σπαγγέτι στην Ελβετία. Το ρεπορτάζ έδειχνε βρασμένα μακαρόνια κρεμασμένα σε δέντρα και ανθρώπους να τα μαζεύουν. Το πρόγραμμα ανέφερε ότι ο μέτριος χειμώνας και η έλλειψη παρασίτων επέτρεψε στη σοδειά να γίνει τόσο καρποφόρα. Το BBC έλαβε άπειρα τηλεφωνήματα από κόσμο που ζητούσε να μάθει πως θα μεγαλώσει το δικό του σπαγγέτι. Η απάντηση που δινόταν ήταν ότι έπρεπε να ξεκινήσουν βάζοντας ένα βλαστό από σπαγγέτι σε σάλτσα από ντομάτα.
Το 1962, το Εθνικό Κανάλι της Σουηδίας ανέφερε ότι οι θεατές θα μπορούσαν να δουν έγχρωμα αν έκοβαν ένα καλσόν και κάλυπταν μ’ αυτό την οθόνη της τηλεόρασης. Χιλιάδες Σουηδοί έκοψαν καλσόν βάζοντάς τα στις τηλεοράσεις τους για ν’ ανακαλύψουν ότι τελικά έπεσαν θύματα μιας Πρωταπριλιάτικης φάρσας.
Το 1972, αναφέρθηκε ότι ο Ζωολογικός Κήπος Flamingo Park Zoo στο Yorkshire βρήκε στο Loch Ness την περιβόητη Nessie, το τέρας του Λοχ Νες και -για του λόγου το αληθές- υπήρχε κι αντίστοιχη φωτογραφία. Όμως, με μια προσεκτική ματιά φαινόταν ότι στη φωτογραφία απεικονιζόταν μια φώκια. Σταδιακά ο επικεφαλής εκπαίδευσης του ζωολογικού κήπου ανέφερε ότι επρόκειτο για μια φάρσα και ότι θα επέστρεφε τη φώκια στο νερό μόλις θα της ξύριζε τα μουστάκια. Πάντως η Nessie έχει αποτελέσει αντικείμενο Πρωταπριλιάτικων αστείων ουκ ολίγες φορές.
Την Πρωταπριλιά του 1974 οι κάτοικοι της Sitka στην Alaska ξύπνησαν και είδαν μαύρο καπνό να υψώνεται πάνω απ’ το γειτονικό αδρανές ηφαίστειο Edgecumbe. Η φάρσα είχε ξεκινήσει απ’ τον Porky Bickar, ο οποίος πέταξε λάστιχα μέσα στον κρατήρα του ηφαιστείου και τα άναψε για να δημιουργήσει αυτό το εφέ. Μάλιστα, οι φήμες λένε ότι όταν λίγα χρόνια μετά ένα άλλο γειτονικό ηφαίστειο εξερράγη, κάποιος είπε στον Bickar ότι αυτή τη φορά το παράκανε.
Το 1976, το Radio 2 του BBC ανέφερε ότι λόγω μιας σπάνιας αστρονομικής ευθυγράμμισης του Πλούτωνα πίσω απ’ το Δία, η βαρύτητα της γης θα μειωνόταν. Για το λόγο αυτό οι ακροατές θα έπρεπε στις 09:47 π.μ. να πηδήξουν ψηλά και θα ένιωθαν ένα αίσθημα σα να επέπλεαν. Παρόλο που αυτό ήταν ένα Πρωταπριλιάτικο ψέμα, κάποιοι ανέφεραν ότι όντως ένιωσαν να επιπλέουν, ενώ κάποια ακροάτρια ανέφερε ότι η ίδια και οι φίλες της πέταξαν μαζί στο δωμάτιο!
Το 1978 ένας εκατομμυριούχος επιχειρηματίας ονόματι Dick Smith ανακοίνωσε ότι θα μετέφερε ένα παγόβουνο απ’ την Ανταρκτική και θα το έσπαγε σε μικρότερους κύβους προς πώληση. Θα πούλαγε το κάθε παγάκι έναντι 10 λεπτών. Κάθε παγάκι όμως ήταν ιδιαίτερο γιατί θα φρέσκαρε τη γεύση κάθε ποτού στο οποίο θα τοποθετούνταν. Η πώληση ξεκίνησε στο λιμάνι του Σίδνεϊ με τα ΜΜΕ να την καλύπτουν. Στην πραγματικότητα τα παγάκια αποτελούνταν από ύφασμα καλυμμένο με αφρό ξυρίσματος κι αφρό πυρόσβεσης.
Το 1980 το BBC, που όπως θα έχεις ήδη διαπιστώσει ήταν πρωτοπόρο στις Πρωταπριλιάτικες φάρσες, ανέφερε ότι το εμβληματικό Big Ben θα μετατρεπόταν σε ψηφιακό για να εκμοντερνιστεί. Αυτό εξόργισε αρκετούς πολίτες καθώς ο γνωστός πύργος που φιλοξενεί το ρολόι αποτελεί ένα ιστορικό πολιτιστικό κομμάτι του Λονδίνου. Μάλιστα, το BBC Ιαπωνίας θα προσέφερε τους δείκτες του ρολογιού στους πρώτους τέσσερις ακροατές που θα καλούσαν. Το αποτέλεσμα ήταν κάποιοι απ’ αυτούς να ξεκινήσουν δημοπρασία.
Μια ιδιαίτερα επιτυχημένη φάρσα έχει να κάνει με το ίδιο το έθιμο της Πρωταπριλιάς και πραγματοποιήθηκε το 1983 απ’ τον Καθηγητή Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης, Joseph Boskin. Ο Boskin εξήγησε ότι το έθιμο ξεκίνησε στη διάρκεια της βασιλείας του Κωνσταντίνου, όταν μια ομάδα γελωτοποιών είπαν στο βασιλιά ότι θα μπορούσαν να κάνουν τη δουλειά του καλύτερα. Ο Κωνσταντίνος τότε επέτρεψε σ’ ένα γελωτοποιό, τον Kugel να διοικήσει το βασίλειο για μία μέρα. Ο Kugel πέρασε ένα διάταγμα που ζητούσε εκείνη την ημέρα να επικρατεί παραλογισμός κι έτσι το έθιμο καθιερώθηκε σε ετήσια βάση. Η εξήγηση του Boskin, φυσικά, κέντρισε το ενδιαφέρον και το Associated Press έγραψε ένα σχετικό άρθρο που αναπαράχθηκε από αρκετές εφημερίδες της εποχής. Χρειάστηκαν μερικές εβδομάδες προκειμένου το Associated Press να καταλάβει ότι έπεσε θύμα του Boskin.
Το 1992 το Talk of the Nation αποκάλυψε ότι ο Richard Nixon θα ξαναέθετε υποψηφιότητα με σλόγκαν: «Δεν έκανα τίποτα λάθος και δεν θα το ξανακάνω». Την ανακοίνωση συνόδευσαν και ακουστικά ντοκουμέντα με τον Nixon να εκφωνεί τον προεκλογικό του λόγο. Πλήθος τηλεφωνημάτων από σοκαρισμένους ακροατές κατέκλυσε το σταθμό. Ο John Hockenberry στο δεύτερο μισό του προγράμματος ανέφερε ότι επρόκειτο για Πρωταπριλιάτικη φάρσα και πως τη φωνή του Nixon μιμούνταν ο κωμικός Rich Little.
Το 2007, η Lebanon Circle Magik Co. ανέβασε μια εικόνα από κάτι που έμοιαζε με μικρή μουμιοποιημένη νεράιδα. Η εικόνα ανέφερε ότι το πλάσμα βρέθηκε από έναν άντρα ενώ είχε βγάλει το σκύλο του στην εξοχή. Η εικόνα αναπαράχθηκε και ο ιδιοκτήτης του ιστότοπου την Πρωταπριλιά ανακοίνωσε ότι επρόκειτο για αστείο. Όμως, οι λάτρεις του μεταφυσικού συνέχισαν ν’ αναπαράγουν την είδηση, καθώς απ’ ότι φαίνεται δεν ήθελαν να πιστέψουν ότι επρόκειτο για φάρσα.
Το 2016, το Goal.com ανέφερε ότι ο Lionel Messi υπέγραψε με τη Ρεάλ Μαδρίτης έναντι 500 εκατ. ευρώ. Το όνομα του αρθρογράφου ήταν “Lirpa Loof”, δηλαδή “April Fool” ανάποδα.
Τα παραπάνω είναι λίγα μόνο απ’ τα Πρωταπριλιάτικα αστεία που έχουν γίνει ανά καιρούς. Με την έλευση του Internet αυτά αυξάνονται και πληθύνονται. Άλλα είναι επιτυχημένα κι άλλα όχι. Επιπλέον, οι άνθρωποι πλέον είναι πιο επιφυλακτικοί. Αν παρόλα αυτά διαβάζοντας αυτό το άρθρο το ξεχάσεις και πέσεις «θύμα» της Πρωταπριλιάς, μην ανησυχείς, δεν θα είσαι άτυχος (ελπίζουμε). Φρόντισε να το απολαύσεις και μην το παρακάνεις με τα ψέματα. Καλή Πρωταπριλιά!