Από την Ιωάννα Σταμούλου
Εσπρέσο, ελληνικός, τούρκικος, γαλλικός, αμερικάνικος, βραζιλιάνικος, κενυάτικος και τελειωμό δεν έχουν οι ονομασίες και οι χώρες προέλευσης του καφέ ανά τον πλανήτη. Από πού ξεκίνησε όμως και πώς έκανε ποδαρικό στην Ευρώπη κι ύστερα σε όλο τον κόσμο;
Ο καφές είναι το ρόφημα που προέρχεται από τους καβουρντισμένους και αλεσμένους σπόρους του καφεόδεντρου, ενός θάμνου με την επιστημονική ονομασία καφέα και κατάγεται από την Αιθιοπία. Τα είδη του καφεόδεντρου είναι δύο: η καφέα Αράμπικα και η καφέα Ρομπούστα. Το όνομά του προέρχεται από την αραβική λέξη gahwa και οι μύθοι για την προέλευσή του ποικίλλουν. Κάποιος λέει πως ο καφές δόθηκε στον Μωάμεθ από τον αρχάγγελο Γαβριήλ για να του χαρίσει δύναμη και αντοχή… Πάντως ο επικρατέστερος μύθος αναφέρει πως υπεύθυνος για την ανακάλυψή του ήταν ο Καλντί, ένας γιδοβοσκός. Αυτός αφού παρατήρησε πως όταν οι κατσίκες του έτρωγαν τους σπόρους του συγκεκριμένου φυτού γίνονταν πιο ζωηρές και δραστήριες είπε να τους δοκιμάσει κι ίδιος. Και κάπως έτσι ξεκίνησαν οι άνθρωποι να καταναλώνουν τον καφέ, μασώντας τον αρχικά, βράζοντας τους κόκκους του στη συνέχεια, μέχρι που σιγά σιγά ανακάλυψαν αποτελεσματικότερους τρόπους επεξεργασίας του ώστε να τον απολαμβάνουν καλύτερα.
Ο καφές από την Αιθιοπία και το Σουδάν πέρασε στην Υεμένη, ενώ τα πρώτα καφενεία άνοιξαν στη Μόκα που ήταν το κύριο λιμάνι της διακίνησής του. Ύστερα διαδόθηκε στη Μέκκα και τη Μεδίνα κι από εκεί στις χώρες της Βόρειας Αφρικής. Η πρώτη γραπτή αναφορά για το ρόφημα του καφέ γίνεται στα 900μΧ. από κάποιον Πέρση γιατρό, ενώ η παλαιότερη αξιόπιστη αναφορά κατανάλωσής του χρονολογικά τοποθετείται στα μέσα του 15ου αιώνα, στα μοναστήρια των Σούφι της Υεμένης όπου τον κατανάλωναν οι μοναχοί για να μπορούν να μένουν ξύπνιοι τα βράδια μελετώντας το Κοράνι.
Κατακτώντας την Ευρώπη…
Η εξαγωγή των κόκκων του καφέ στην Ευρώπη απαγορευόταν αυστηρά από τους Άραβες, ωστόσο σαν έτοιμο αλεσμένο προϊόν και λόγω των εμπορικών σχέσεων που διατηρούσαν οι Ενετοί με τον αραβικό κόσμο ο καφές έφτασε κάποια στιγμή στη Βενετία. Οι έμποροι άρχισαν να τον προωθούν στους πλούσιους σε υψηλές τιμές σαν εξωτικό προϊόν. Όμως ο καφές δεν θα είχε μέλλον στις χώρες της Ευρώπης αν δεν έπαιρνε από την Καθολική Εκκλησία συγχωροχάρτι για την αραβική καταγωγή του. Για καλή μας τύχη ο Πάπας Κλήμης ο Η’ που τον πρωτοδοκίμασε κοντά στα 1600μΧ, ξετρελάθηκε με τη γεύση του και γι’ αυτό τον έχρισε… χριστιανικό ρόφημα. Αυτό ήταν! Το πρώτο καφενείο άνοιξε στην Ιταλία το 1645 και μετά ο καφές κατέκτησε την Αγγλία και τη Γαλλία.
Ωστόσο η οριστική κατάκτηση της Ευρώπης από τον καφέ πραγματοποιήθηκε προς τα τέλη του 17ου αι. μετά τη θεαματική είσοδό του στη Βιέννη, που θεωρούταν η Πύλη της Ευρώπης και μια από τις πιο λαμπερές πρωτεύουσες της εποχής. Στα 1683 η Βιέννη βρισκόταν υπό την πολιορκία των Τούρκων. Τα πράγματα ήταν πολύ δύσκολα για την πόλη η οποία σώθηκε κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή μετά την στρατιωτική παρέμβαση των συμμάχων της και με σαρωτική ήττα των Τούρκων οι οποίοι την εγκατέλειψαν τρέχοντας κι αφήνοντας πίσω τους πολύτιμα λάφυρα, μεταξύ αυτών και αρκετά σακιά με καφέ! Στον Φραντσίζεκ Κουλτζίτσκι, έναν Πολωνό αξιωματικό που πολέμησε με γενναιότητα για τη σωτηρία της πόλης, χαρίστηκαν αρκετά από αυτά τα σακιά και μια άδεια λειτουργίας γι’ αυτό και στη συνέχεια άνοιξε στη Βιέννη το πρώτο καφενείο προσφέροντας έναν πρωτοποριακό για την εποχή καφέ με την προσθήκη ζάχαρης και γάλακτος. Με κάποιον τρόπο αυτή η νίκη κατά της μουσουλμανικής απειλής έγινε και η αφορμή για τη διάδοση του καφέ στην Αυστρία, την Πολωνία και τη Γερμανία.
Κατακτώντας την Αμερική και τον κόσμο όλο!
Ωστόσο αυτοί που πρώτοι κατάφεραν να «κλέψουν» σπόρους καφέ και να τους καλλιεργήσουν εκτός των αραβικών εδαφών ήταν οι Ολλανδοί που δημιούργησαν τις πρώτες φυτείες καφέ στην Ινδονησία. Την ίδια πάνω κάτω εποχή σπόροι καφέ μεταφέρθηκαν λαθραία και στην Ινδία από κάποιον Μπάμπα Μπουντάν επιστρέφοντας από ένα προσκύνημα στη Μέκκα.
Το πέρασμα στην Αμερικανική Ήπειρο ήταν θέμα χρόνου μέσω των αποικιοκρατών. Οι Γάλλοι δημιούργησαν φυτείες στη Μαρτινίκα και τη Γαλλική Γουιάνα, μετά οι Πορτογάλοι στη Βραζιλία, οι Ισπανοί στη Τζαμάικα, το Μέξικο, τη Βενεζουέλα και την Κολομβία. Από τη Βραζιλία η καλλιέργεια του καφέ πέρασε ξανά στην Αφρική -στην Κένυα, την Τανζανία και την Αιθιοπία από όπου ξεκίνησε το ταξίδι του στον κόσμο.