Φωτογραφία και χρώμα. Δύο λέξεις που για τους περισσότερους πάνε μαζί. Οπουδήποτε κι αν κοιτάξεις θα δεις διαφημιστικές αφίσες «βουτηγμένες» στα χρώματα. Εντυπωσιακές προσπάθειες που μοιάζουν να «κρύβουν» την έλλειψη περιεχομένου ελπίζοντας στο χρωματικό εντυπωσιασμό. Ειδικότερα, με τις εφαρμογές φωτογραφίας να έχουν καίρια θέση σε κάθε κινητό τηλέφωνο το παιχνίδι με τα χρώματα και τα διάφορα φίλτρα γίνεται ευκολότερο από ποτέ. Η ευκολία με την οποία μπορεί ο οποιοσδήποτε να βγάλει μια αξιοπρεπή φωτογραφία και να τη μετατρέψει σε «πολύ καλή», ίσως να «ρίχνει» το μέσο όρο στην ποιότητα που υπήρξε παλαιότερα.
Η φωτογραφία δεν είναι μονάχα η απαθανάτιση μιας στιγμής. Ένας φωτογράφος που σέβεται τον εαυτό του, ανεξάρτητα με το αν είναι επαγγελματίας ή ερασιτέχνης, θέλει και πρέπει να μπορεί να μεταδίδει δυνατά συναισθήματα μέσα απ’ τα έργα του. Μια γρήγορη selfie που μοιάζει με όλες τις άλλες, ένα τυποποιημένο φίλτρο που έχει ο καθένας στην τσέπη του, είναι ο σιγουρότερος τρόπος να κάνεις τις δημιουργίες σου να μοιάζουν μ’ όλες τις άλλες. Πως θα μπορούσες να δείξεις τη διαφορετικότητά σου; Ποια μέθοδος θα μπορούσε ν’ αποτυπώσει τις δικές σου ιδέες; Αν ανατρέξεις στο παρελθόν θα δεις ότι οι εντυπωσιακότερες φωτογραφίες είναι αυτές που αποτυπώνονται σε ασπρόμαυρο φιλμ.
Όταν έχεις να παίξεις με δυο και μόνο χρώματα, είσαι αναγκασμένος να δώσεις μια ιδιαίτερη αύρα στη φωτογραφία σου. Αφαιρώντας τα εντυπωσιακά χρώματα και τις ιδιαίτερες αποχρώσεις, μένεις μονάχα με τις αποχρώσεις του μαύρου, του γκρι και, φυσικά, με το λευκό. Τον κύριο ρόλο στη δομή της εικόνας θα παίξει η σκηνή, ο φωτισμός και οι σκιές των αντικειμένων. Αυτά υπάρχουν ως παράμετροι και στην έγχρωμη φωτογραφία, όμως στην ασπρόμαυρη δεν μπορείς να κρύψεις τις ατέλειες της σκηνής δίνοντας έμφαση στα χρώματα. Η ασπρόμαυρη φωτογραφία είναι μια πρόκληση της οποίας τα αποτελέσματα αφήνουν πολύ δυνατές εντυπώσεις. Αν μπορείς να «καταφέρεις» μια μονόχρωμη πόζα να είσαι σίγουρος ότι θ’ αντέξει στο χρόνο πολύ περισσότερο απ’ την αντίστοιχη έγχρωμη. Για κάποιο λόγο το είδος αυτό προκαλεί ένα συναίσθημα νοσταλγίας σ’ οτιδήποτε «αγγίζει». Κι αυτό μπορείς να το εκμεταλλευτείς «παίζοντας» με τα συναισθήματα.
Πώς ακριβώς πρέπει να στήσεις μια τέτοια σκηνή; Τι αλλάζει στον τρόπο που κατασκευάζεις μια εικόνα στο μυαλό σου όταν πρέπει να «παίξεις» με το ασπρόμαυρο; Την αρχή θα κάνει ο φωτισμός. Κάτι που μοιάζει αυτονόητο, όμως, τώρα πρέπει να προσεγγίσεις τον φωτισμό με διαφορετικό τρόπο. Οι σκιές και το φως γίνονται εντονότερα όταν περιορίζεσαι στο χρώμα. Προσπάθησε να σκεφτείς με όρους αντιθέσεων. Όταν έχεις χρώμα χρησιμοποιείς το φως για να τονίσεις τα χρώματα. Τώρα που «παίζεις» με σκιές θα πρέπει να προσπαθήσεις να τονίσεις τις αντιθέσεις ανάμεσα στις αποχρώσεις του μαύρου και του λευκού. Μείωσε τις λεπτομέρειες στη φωτογραφία και μεγιστοποίησε τις αντιθέσεις. Η σκιά που θα πέφτει στο δωμάτιο θα πρέπει να είναι όσο το δυνατό σκοτεινότερη. Δεν θέλεις να έχεις γκρίζο κάπου που κανονικά ταιριάζει το μαύρο. Απ’ την άλλη πλευρά δεν θα πρέπει να έχεις μαύρο εκεί που υπάρχει κάποια λεπτομέρεια. Το μαύρο θα την κρύψει τελείως. Η σκιά στο πρόσωπο πρέπει να είναι γκρίζα για να φαίνονται τα χαρακτηριστικά του ανθρώπου. Φυσικά μπορείς να δραματοποιήσεις την σκηνή τοποθετώντας μαύρη σκιά στο πρόσωπο, εφόσον θέλεις να κρύψεις τα χαρακτηριστικά του.
Μελέτησε φωτογράφους και κινηματογραφικές ταινίες
Οι καλύτερες δημιουργίες σ’ ασπρόμαυρο φόντο έχουν γίνει για τον κινηματογράφο. Τα φιλμ νουάρ κάνουν άριστη χρήση των αντιθέσεων, ειδικά σ’ ότι έχει να κάνει με ανθρώπινα πρόσωπα. Παρατήρησε πως τονίζονται οι εκφράσεις των ηθοποιών, αλλά και πως κρύβονται οι περιττές λεπτομέρειες μέσω των έντονων σκιών. Μελέτησε τον τρόπο που παρουσιάζονται τα σκοτεινά σοκάκια και γενικά η νυχτερινή πόλη.
«Παίξε» με τα σχήματα και τις επιφάνειες
Τα περίπλοκα σχήματα, οι έντονες καμπύλες και οι γωνίες μπορούν να τραβήξουν την προσοχή το ίδιο εύκολα με τις χρωματικές αντιθέσεις. Αφού δεν μπορείς να τονίσεις ένα αντικείμενο με το χρώμα, προσπάθησε να το κάνεις να ξεχωρίζει μέσα απ’ το σχήμα του. Μπορείς να ορίσεις ένα αντικείμενο ως το σημείο στο οποίο υπάρχει άπλετο φως. Εναλλακτικά, δοκίμασε να κρύψεις τις άκρες του μέσω έντονης σκιάς. Θα προκαλέσεις έτσι τη φαντασία του θεατή να συμπληρώσει τα κενά με το μυαλό του. Ένα παράθυρο που μισο-φωτίζεται δημιουργεί ερωτηματικά ως προς το πόσο μεγάλο είναι στην πραγματικότητα.
Προσπάθησε να μην εμφανίζεις «θόρυβο»
Η ασπρόμαυρη φωτογραφία δεν αφήνει περιθώρια για λάθη. Αν ένα αντικείμενο δεν είναι σωστά φωτισμένο δεν θα μπορέσει να «κρυφτεί» ρίχνοντας χρώμα στον περίγυρό του. Βάλε τα δυνατά σου να έχεις καθαρές φωτογραφίες χωρίς περιττά ίχνη και αντικείμενα. Δείξε αυτό που θέλεις να δείξεις, και τίποτε παραπάνω. Γίνε minimal τόσο στο χρώμα, όσο και στο περιεχόμενο.
«Ζύγισε» το πλάνο σου
Φαντάσου την τελική φωτογραφία στο μυαλό σου. Τράβηξε νοητές κάθετες γραμμές ώστε να δημιουργήσεις δύο ή τρεις ζώνες στην εικόνα. Τοποθέτησε τα αντικείμενα και τα πρόσωπα σε μία, ή δύο τέτοιες ζώνες. Άφησε μια ζώνη κενή. Αυτό θα σου δώσει μια ιδέα για το πώς παρατηρεί ο εγκέφαλος τις εικόνες και πως προσπαθεί να οριοθετήσει αυτά που βλέπει. Μόλις αποκτήσεις εμπειρία σ’ αυτό το κομμάτι θ’ αρχίσεις να πειραματίζεσαι και με διαφορετικές διατάξεις και ζώνες. Με τον καιρό θα βρεις το «ζύγισμα» που ταιριάζει στην αντίληψή σου και στον τρόπο που εκφράζεσαι.
Αύξησε το χρόνο του κλείστρου
Όσο περισσότερο χρόνο μείνει ανοιχτό το κλείστρο της φωτογραφικής μηχανής, τόσο περισσότερο φως θ’ απεικονιστεί στην τελική φωτογραφία. Αφού δεν έχεις να «παίξεις» με πολλά χρώματα δεν χρειάζεται να ανησυχήσεις για τυχόν έντονο χρωματισμό. Αντίθετα δίνεις την ευκαιρία στο λευκό και τις σκιές να φανούν καθαρότερες. Αυτό είναι ιδιαίτερα χρήσιμο σε εικόνες που υπάρχουν πολλά και κινούμενα μέρη. Τα φύλλα ενός δέντρου, ή ο μικρός κυματισμός στη θάλασσα ή σε μια λίμνη γίνονται ένα ευχάριστο blur και δίνουν μια καλλιτεχνική άποψη στη φωτογραφία σου.
Διάλεξε το σωστό τύπο αρχείου για αποθήκευση
Η ψηφιακή φωτογραφία σου ζητά να κρατήσεις τη σωστή ισορροπία ανάμεσα στο μέγεθος του κάθε αρχείου εικόνας και του αποθηκευτικού χώρου που διαθέτεις. Μπορεί να σου φαίνεται ότι έχεις αρκετό χώρο για εκατοντάδες, ή –ίσως- και χιλιάδες φωτογραφίες. Όμως, όταν έχεις να κάνεις με ποιοτική εικόνα δεν θέλεις να κάνεις εκπτώσεις. Οι περισσότερες συσκευές φωτογραφίας θα έχουν προεπιλεγμένο τρόπο αποθήκευσης έναν τύπο αρχείου που συμπιέζει τα δεδομένα. Η συμπίεση αυτή προκαλεί απώλεια πληροφορίας. Αυτό δεν είναι καθόλου καλό όταν έρχεται η ώρα να «πειράξεις», ή να ρετουσάρεις την εικόνα. Φαντάσου να έχεις ξοδέψει χρόνο για να βρεις την κατάλληλη σκηνή, να έχεις φροντίσει το φωτισμό και να έχεις πετύχει μία απ’ τις καλύτερες φωτογραφίες σου. Το χρώμα είναι ιδανικό, το ζύγισμα έχει πέσει ακριβώς εκεί που το θέλεις και το παιχνίδι των σκιών δίνει ένα ξεχωριστό συναίσθημα. Φτάνεις στο σπίτι σου και παρατηρείς μια μικρή λεπτομέρεια που θα ήθελες να τροποποιήσεις. Ανοίγεις το αρχείο για επεξεργασία και, δυστυχώς, δεν μπορείς να πειράξεις τίποτα επάνω του, αφού η παραμικρή αλλαγή θα προκαλέσει φθορά και στα γύρω pixels, απλά και μόνο επειδή το αρχείο είναι συμπιεσμένο κι έχει χαθεί πληροφορία. Το πρόγραμμα επεξεργασίας εικόνας θα προσπαθήσει να «μαντέψει» τι υπάρχει γύρω απ’ το σημείο που επεξεργάζεσαι. Αν είχες ασυμπίεστη εικόνα δεν θα χρειαζόταν να «μαντέψει» τίποτα και οι αλλαγές θα περιορίζονταν μονάχα σ’ αυτό που έχεις ζητήσει. Καλό θα ήταν, λοιπόν, να προτιμάς αρχεία τύπου BMP και TIFF. Έτσι, θα μπορείς να βγάλεις πολύ λιγότερες φωτογραφίες, αλλά θα ξέρεις ότι κάθε μια τους διατηρεί την εικόνα μ’ όλες τις λεπτομέρειες. Μην αγχώνεσαι, στη χειρότερη των περιπτώσεων να «περιοριστείς» σε μερικές εκατοντάδες εικόνες, αντί για μερικές χιλιάδες…
Κάνε προπόνηση
Τα περισσότερα κινητά τηλέφωνα και αρκετές φωτογραφικές μηχανές σου δίνουν τη δυνατότητα να προβλέψεις το αποτέλεσμα μέσα απ’ την οθόνη τους. Εντόπισε στις ρυθμίσεις την προεπισκόπηση σε ασπρόμαυρο mode και πειραματίσου. Απ’ τη στιγμή που δεν περιορίζεσαι ιδιαίτερα απ’ τη χωρητικότητα της συσκευής σου, μπορείς να κάνεις δοκιμές και να διαγράψεις οτιδήποτε δεν σου αρέσει.
Απόκτησε τη σωστή γνώση
Η ασπρόμαυρη φωτογραφία είναι πρόκληση για τον επαγγελματία και τον ερασιτέχνη. Μετά τις πρώτες σου εξορμήσεις θα νιώσεις την ανάγκη να κατανοήσεις τα βασικά χαρακτηριστικά της μηχανής σου. Παράγοντες όπως ο φωτισμός, η θερμοκρασία του λευκού και η αντίθεση, οι διαφορετικές ρυθμίσεις του κλείστρου είναι πράγματα που αν τα μάθεις, έστω κι επιφανειακά, θα μετατρέψουν τις εικόνες σου από ερασιτεχνικές σε ημι-επαγγελματικές. Ένα απλό βιβλίο με τις βασικές αρχές της φωτογραφίας θα κάνουν «θαύματα» στις δημιουργίες σου. Μόλις μάθεις τα βασικά και νοιώσεις έτοιμος να «παίξεις» με τα προγράμματα επεξεργασίας εικόνας, θα καταλάβεις τις πραγματικές δυνατότητες που σου προσφέρει η ασπρόμαυρη φωτογραφία. Τα βασικά εργαλεία με τα οποία μπορείς να ξεκινήσεις τα πειράματά σου στο Photoshop, είναι το Dodge και το Burn. «Παίξε» μ’ αυτά τα εργαλεία και θα μάθεις να παραμετροποιείς τις σκιές, τους τόνους ανάμεσα στις σκιές, τα φωτεινότερα και τα σκοτεινότερα σημεία. Από εκεί θ’ αποκτήσεις μεγαλύτερο ενδιαφέρον για να συνεχίσεις να «παίζεις» με τα δυο χρώματα.
Φίλτρα
Επιστρέφουμε στα φίλτρα στα οποία αναφερθήκαμε παραπάνω. Αυτά τα μικρά προγράμματα στο κινητό σου τηλέφωνο προσφέρουν μια σχετικά μεγάλη γκάμα φίλτρων για να τονίσεις την τελική σου εικόνα. Δεν είναι ο ιδανικότερος τρόπος για να φωτογραφήσεις, αφού δεν σου δίνουν την ευκαιρία να μάθεις πώς να τονίζεις μόνος σου τα σημεία που θέλεις. Απ’ την άλλη είναι ένα καλό σημείο αναφοράς για να δεις τι μπορείς να καταφέρεις μόνος σου. Τα περισσότερα απ’ αυτά τα φίλτρα χρησιμοποιούν λογική την οποία μπορείς σιγά-σιγά ν’ αποκρυπτογραφήσεις. Διάλεξε τα αγαπημένα σου φίλτρα, και σύγκρινε τη φωτογραφία πριν την εφαρμογή του φίλτρου και μετά. Ποια σημεία μετέτρεψε το φίλτρο και πως διαχειρίστηκε τις σκιές; Υπάρχουν πολλά ή λίγα γκρίζα σημεία; Βλέπεις τεχνητό «θόρυβο» στην εικόνα, ή μήπως κάποια σημεία φαίνονται θολά; Όλα αυτά θα ιντριγκάρουν τη φαντασία σου και θα τροφοδοτήσουν τα μελλοντικά σου πειράματα.