Από την Ιωάννα Σταμούλου
Το πιο passepartout αρωματικό βότανο της κουζίνας, αλλά κι ένα φυσικό φάρμακο στο ντουλάπι μας. Η ρίγανη είναι ένα βότανο συνυφασμένο με την ελληνική ύπαιθρο. Απαραίτητο συστατικό της χωριάτικης σαλάτας και πάσης φύσεως ψητών κρεατικών δεν λείπει από κανένα σπιτικό στην Ελλάδα, ενώ συμπεριλαμβάνεται στα σπουδαιότερα αρτύματα της μεσογειακής κουζίνας. Στην Αρχαία Ελλάδα τη ρίγανη ή «ορίγανον» όπως την ονόμαζαν οι αρχαίοι ημών πρόγονοι την είχαν σε μεγάλη εκτίμηση, όπως αποδεικνύει και το όνομά της. Πρόκειται για σύνθετη λέξη που προέρχεται από το όρος (βουνό) και το γάνος (λαμπρός) και σημαίνει το φυτό που «λαμπραίνει» το βουνό.
Η επιστημονική ονομασία της είναι Origanum vulgare. Σύμφωνα με τη φυτολογία είναι αρωματικό ποώδες φυτό, πολυετές, ιθαγενές της Μεσογείου και της Κεντρικής Ασίας. Από όλα τα υποείδη της ρίγανης, το πιο ποιοτικό και αρωματικό είναι το Origanum Vulgare ssp. Hirtum, το οποίο είναι γνωστό παγκοσμίως με την εμπορική ονομασία Ελληνική Ρίγανη (Greek Oregano) και θεωρείται το καλύτερο στον κόσμο. Τα φυτικά μέρη της συγκεκριμένης ρίγανης χρησιμοποιούνται ευρύτατα παγκοσμίως από τη βιομηχανία τροφίμων. Η ελληνική ρίγανη (Greek Oregano) είναι αυτοφυής και συναντάται σε ορεινές και βραχώδεις περιοχές ενώ τα τελευταία χρόνια σε κάποιες περιοχές της χώρας γίνεται και η συστηματική καλλιέργειά της. Το φυτό καλλιεργείται όχι μόνο ως αρτυματικό αλλά και για την παραγωγή αιθέριου ελαίου (ριγανέλαιο) από τα φύλλα του. Το ριγανέλαιο είναι ένα υγρό με κιτρινωπό έως κοκκινωπό χρώμα και άρωμα θυμαριού το οποίο λαμβάνεται με απόσταξη σε πολύ συμπυκνωμένη μορφή και θεωρείται πως διαθέτει σημαντικές βιολογικές και φαρμακευτικές ιδιότητες.
Λίγη ιστορία
- Η πρώτη χρήση της ρίγανης που καταγράφτηκε είναι από τους Ασσύριους το 3.000 π.Χ. και από τους αρχαίους Έλληνες.
- Ο Θεόφραστος έχει καταγράψει στο βιβλίο του «Περί φυτών ιστορίαι» πως ο Ιπποκράτης χρησιμοποιούσε τη ρίγανη για τη θεραπεία της γαστραλγίας και κάποιων παθήσεων του αναπνευστικού. Το ίδιο αναφέρει και ο Διοσκουρίδης στο έργο του «Περί ύλης ιατρικής».
- Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη αν κάποιο κατσίκι που τραυματιζόταν από βέλος κυνηγού, έτρωγε ρίγανη η πληγή του έκλεινε.
- Ο Αντίγονος ο Καρύστιος ανέφερε πως και οι Πελασγοί θεράπευαν τις πληγές τους με ρίγανη.
- Ο Γαληνός, έλληνας ιατρός της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, έλεγε πως η φρέσκια ρίγανη δυναμώνει το σώμα μας.
Οι ευεργετικές ιδιότητες της ρίγανης
- Τη χρησιμοποιούμε στο μαγείρεμα σε φρέσκια ή αποξηραμένη μορφή και σε μικρές ποσότητες. Είναι πλούσια σε βιταμίνες όπως Α, C, Ε, Κ, θειαμίνη, ριβοφλαβίνη και νιασίνη. Ακόμη περιέχει σημαντικές ποσότητες σε μέταλλα και ιχνοστοιχεία όπως ω-3 και ω6 λιπαρά οξέα, ασβέστιο, σίδηρο, μαγνήσιο, σελήνιο, φώσφορο, κάλιο και φυτοστερόλες.
- Η αποξηραμένη ρίγανη έχει περίπου 265 θερμίδες ανά 100 γραμμάρια βάρους.
- Η ρίγανη περιέχει διάφορες αρωματικές ουσίες μεταξύ των οποίων καρβακρόλη (carvacrol) και θυμόλη (thymol) στο μεγαλύτερο βαθμό (78-82% επί του συνόλου των ουσιών αυτών). Πρόκειται για δύο αντιοξειδωτικές ουσίες της οικογένειας των φαινολών. Η καρβακρόλη έχει ισχυρή αντιβακτηριακή και αντιμυκητιακή δράση ενώ η θυμόλη στηρίζει το ανοσοποιητικό μας σύστημα. Αυτός είναι κι ο λόγος που η ρίγανη έχει τόσο μεγάλη αντιοξειδωτική δράση, 12 φορές περισσότερο από το πορτοκάλι, 30 από την πατάτα και 42 από το μήλο.
- Το αφέψημα της ρίγανης χρησιμοποιείται σαν αποχρεμπτικό για τον βήχα, το κρυολόγημα, τον πονόλαιμο, τη ναυτία, τις ενοχλήσεις στο στομάχι, τα φλέματα, τη δυσκοιλιότητα, ενώ βοηθάει στην υπέρταση και την αρτηριοσκλήρυνση.
- Το αιθέριο έλαιο της ρίγανης (οριγανέλαιο) χρησιμοποιείται για την ανακούφιση από τον πονόδοντο.
- Επίσης με λίγη ρίγανη στην τροφή των πτηνών κρατάμε τις αρρώστιες μακριά τους.
- Πέρα από τις ευεργετικές ιδιότητες στον άνθρωπο έχει διαπιστωθεί πως η ρίγανη επιδρά ευεργετικά και στο υπόλοιπο οικοσύστημα. Αξίζει να αναφέρουμε πως η γύρη των ανθών της ρίγανης συμβάλει στην προστασία των μελισσών από παθογόνα και οι ρίζες της στη βελτίωση των εδαφών παρέχοντας προστασία από τη διάβρωση.
Πώς μαζεύουμε και αποξηραίνουμε την άγρια ρίγανη
- Η ρίγανη ανάλογα την περιοχή μαζεύεται την περίοδο της ανθοφορίας της, από τα τέλη Ιουλίου ως τις αρχές Αυγούστου.
- Όταν τη μαζεύουμε χρησιμοποιούμε πάντα ψαλίδι. Δεν την τραβάμε ποτέ και δεν την ξεριζώνουμε για να την ξαναβρούμε πάλι τον επόμενο χρόνο. Επίσης μαζεύουμε μόνο όση χρειαζόμαστε για προσωπική χρήση, όχι παραπάνω.
- Κόβουμε το κλαδί σε μήκος 30 – 40 εκατοστά. Μαζεύουμε τα κλαδιά σε ματσάκια μιας χεριάς.
- Αφού μαζέψουμε πολλά ματσάκια και βεβαιωθούμε πως δεν έχουν υγρασία και ξένα σώματα, τα κρεμάμε ανάποδα σε αεριζόμενο σκιερό χώρο μέχρι να ξεραθούν τελείως, συνήθως μια με δυο εβδομάδες ανάλογα με τον καιρό.
- Για να την τρίψουμε, τη μαδάμε πρώτα με τα χέρια. Κατά προτίμηση τους θυσάνους με τα άνθη της και με προσοχή για να μην πέσουν πολλά φύλλα διότι μειώνουν την ποιότητά της.
- Τρίβουμε σε χοντρά μεταλλικά κόσκινα και στη συνέχεια σε πιο ψιλά. Εάν θέλουμε ακόμα πιο ψιλή ρίγανη, την τρίβουμε με τις παλάμες.
- Αφαιρούμε τυχόν κομματάκια ξύλου που έχουν πέσει. Τα παλιά χρόνια τα ξύλα της ρίγανης τα χρησιμοποιούσαν σαν οδοντογλυφίδες, οι οποίες έχουν απολυμαντική ιδιότητα για την στοματική κοιλότητα.
- Για την αποθήκευσή της, το καταλληλότερο είναι το ντενεκεδένιο δοχείο με καπάκι που κλείνει αεροστεγώς.
- Τον σπόρο που μένει από το τρίψιμο εάν τον ρίξουμε σε κάποια γλάστρα θα φυτρώσει ξανά.