Ο καλύτερος τρόπος για να μαθαίνεις

Η μάθηση δεν είναι κάτι που πρέπει οπωσδήποτε να ακολουθά κανόνες καθώς κάθε άνθρωπος έχει διαφορετικές δυνατότητες, ενώ παίζουν ρόλο πολλοί ακόμα παράγοντες στην αφομοίωση της γνώσης.

Ενεργητική VS Παθητική Μάθηση

Παθητική μάθηση

Θυμήσου την τελευταία φορά που βρέθηκες σε μια αίθουσα, ή σε κάποιο αμφιθέατρο για να παρακολουθήσεις ένα μάθημα. Το πιθανότερο είναι πως ήσουν παθητικός παρατηρητής, κρατώντας σημειώσεις κι υπογραμμίζοντας στο βιβλίο. Δεν συμμετείχες καθόλου γιατί δεν σου το επέτρεπε ο τρόπος που γινόταν το μάθημα. Αυτό λέγεται “παθητική μάθηση”, όταν απλά δέχεσαι την πληροφορία χωρίς να λαμβάνεις μέρος στη διαδικασία. Δεν είναι λάθος ο τρόπος αυτός για να μάθεις κάτι, αν και το μόνο που απαιτείται είναι να ακούς προσεκτικά τον ομιλιτή. Πολλοί άνθρωποι επιλέγουν αυτόν τον τρόπο για να μάθουν οτιδήποτε. Η ανάγνωση ενός βιβλίου αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα παθητικής μάθησης.

Ενεργητική μάθηση

Όταν πρόκειται για ένα θέμα που σε ενδιαφέρει πραγματικά και δεν σου αρκεί μόνο η πληροφορία που σου προσφέρει ένα βιβλίο τότε πρέπει να το ψάξεις περισσότερο μόνος σου. Μπαίνεις στη διαδικασία να αναζητήσεις πληροφορίες σε διαφορετικές πηγές, ρωτάς τους φίλους, τους γνωστούς σου, αλλά ακόμη και ειδικούς στον τομέα που σ’ ενδιαφέρει. Στέλνεις e-mail κι έχεις τις δικές σου αναζητήσεις. Αυτή είναι η ενεργητική μάθηση. Όταν θέλεις να εξερευνήσεις κάτι μόνος σου. Αυτός είναι ο καλύτερος τρόπος για να μάθεις σε βάθος κάτι που σε ενδιαφέρει. Σε βοηθάει να κάνεις συνδυαστικές σκέψεις και να λύσεις προβλήματα. Μπαίνεις στη διαδικασία να αμφισβητήσεις πράγματα και να δημιουργήσεις διαδικασίες.

Αξιοποίησε και τους δύο τρόπους 

Ο καλύτερος τρόπος για να μάθεις κάτι είναι να εφαρμόσεις και τις δύο μεθόδους. Θα ξεκινήσεις παθητικά, παρακολουθώντας όσα λέγονται και θα διαβάζεις. Είναι ο καλύτερος τρόπος για να συγκεντρώσεις τις πρώτες απαραίτητες πληροφορίες. Αργότερα θα συνεχίσεις σημειώνοντας όσα θεωρείς βασικά. Αυτά που ξεχωρίζουν, σαν λέξεις κλειδιά. Σε κάθε παράδοση μαθήματος και σε κάθε εκπαιδευτικό βίντεο, θα ακούσεις πράγματα που σε κάποιο βαθμό τα γνωρίζεις. Σ’ αυτά μην δώσεις ιδιαίτερη σημασία. Κράτησε την ενέργεια και την προσοχή σου για τα άγνωστα σημεία. Αφού το κάνεις αυτό θα περάσεις στην ενεργητική διαδικασία. Εκεί θα υπογραμμίσεις οτιδήποτε σου έχει κινήσει το ενδιαφέρον, πέρα από τα πιο σημαντικά. Με βάση αυτές τις υπογραμμίσεις μπορείς να κάνεις ερωτήσεις συμμετέχοντας στο μάθημα ή την παρουσίαση. Αν μιλάμε για online εκπαιδευτικό video μπορείς να παρουσιάσεις τις απορίες σου μέσω των comments ή σε κάποιο e-mail. Κράτα αναλυτικές σημειώσεις για όλες τις απαντήσεις που θα λάβεις.

Αμέσως μετά θα οργανώσεις τις σημειώσεις σου. Η οργάνωση θα έχει να κάνει με τον τρόπο που εσύ αντιλαμβάνεσαι το αντικείμενο και με τον τρόπο που σε βολεύει. Όπως ένας συγγραφέας χωρίζει το περιεχόμενό του σε κεφάλαια με τον τρόπο που τον βολεύουν καλύτερα, έτσι κι εσύ θα ομαδοποιήσεις τις σημειώσεις σου ανάλογα με το πως θα βοηθηθείς εσύ περισσότερο. Δεν υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο πρότυπο οργάνωσης που πρέπει να ακολουθείς. Κι αυτό σημαίνει πως αν συναντήσεις κάποιον που ακολουθεί διαφορετική οργάνωση δεν είναι λάθος ο δικός σου τρόπος.

Περισσότερα εργαλεία

Η αρχική οργάνωση των πληροφοριών σε απλό κείμενο είναι το απλούστερο εργαλείο που μπορείς να χρησιμοποιήσεις. Υπάρχουν μερικές έξυπνες και δοκιμασμένες λύσεις που θα απογειώσουν τον ρυθμό με τον οποίο μπορείς να κατανοήσεις κάτι.

Φτιάξε πίνακες

Πιάσε τις σημειώσεις σου από την αρχή, και ξεχώρισε τις έννοιες που έχουν τη μεγαλύτερη πολυπλοκότητα. Για κάθε μια από αυτές, φτιάξε έναν πίνακα τον οποίο θα γεμίσεις με περιγραφικά στοιχεία και τα χαρακτηριστικά που κάνουν αυτή την έννοια να ξεχωρίζει. Για παράδειγμα, δες τον παρακάτω πίνακα, που ομαδοποιεί και ξεχωρίζει τα χαρακτηριστικά της ενεργητικής και της παθητικής μάθησης.

Σε αυτό το παράδειγμα βλέπεις πόσο εύκολο είναι να συμπιέσεις πολλά χαρακτηριστικά μιας έννοιας σε λίγες λέξεις. Εάν ήθελες να παρουσιάσεις το ίδιο ακριβώς νόημα μέσω απλού κειμένου, θα χρειαζόσουν μια ολόκληρη παράγραφο. Μετά για να δώσεις σημασία στις λέξεις κλειδιά (τις λέξεις που έχεις μεταφέρει στον πίνακα) θα έπρεπε να τις υπογραμμίσεις. Στο τέλος θα κατέληγες μ’ ένα βιβλίο γεμάτο υπογραμμίσεις και άτακτες σημειώσεις. Τώρα με μία ματιά παρατηρείς τα απαραίτητα δεδομένα. Κάτι ιδιαίτερα βολικό και για μια επανάληψη.

Σημείωσε με το χέρι

Υπάρχει μια ξεχωριστή σχέση μεταξύ του χεριού και του εγκεφάλου. Όταν γράφεις κάτι με το χέρι, η ακόμα κι όταν ζωγραφίζεις, δημιουργείται μια ανάμνηση στον εγκέφαλο που αποτυπώνει τη διαδικασία αυτή. Όταν γράφεις μια λέξη τα μάτια σου παρακολουθούν την πορεία του χεριού σου και το πως μεταφέρεται το μελάνι στο χαρτί. Είναι μια αργή διαδικασία που όμως σε βοηθάει να συγκρατήσεις τις εικόνες αυτές και να τις αποθηκεύεις, μετατρέποντάς τες σε γνώση. Αντίθετα, η σημείωση σε ένα λάπτοπ ή υπολογιστή, δεν απαιτεί παρά το πάτημα λίγων πλήκτρων. Κάθε πάτημα στο πληκτρολόγιο είναι ακριβώς ίδιο με το προηγούμενο. Στο χειρόγραφο όμως κάθε γράμμα έχει τη δική του ξεχωριστή διαδικασία. Δεν είναι τυχαίο που κάθε άνθρωπος γράφει διαφορετικά. Ο ξεχωριστός γραφικός χαρακτήρας είναι ένδειξη της διαφορετικότητας στην αντίληψη. Τώρα λοιπόν καταλαβαίνεις γιατί δεν πρέπει να σε επηρεάζουν οι σημειώσεις των φίλων σου, ακόμα κι αν διαφέρουν πολύ από τις δικές σου. Δεν μαθαίνουν όλοι οι άνθρωποι με τον ίδιο τρόπο.

Έλεγχος μνήμης

Οι «κάρτες μνήμης» είναι ένας πολύ καλός τρόπος για να θυμάσαι σχεδόν τα πάντα. Πιάσε ένα κομμάτι χαρτί και στη μια πλευρά σημείωσε τον τίτλο από ένα θέμα που έμαθες. Στην πίσω πλευρά γράψε όλα τα χαρακτηριστικά που έχουν να κάνουν με αυτό. Μην απλωθείς στο κείμενο αλλά φρόντισε να το κάνεις επιγραμματικά. Θέλεις να μπορείς να διαβάσεις την περιγραφή γρήγορα χωρίς να μπλοκάρεις το μυαλό σου με πολλά πράγματα. Συνέχισε αυτή τη διαδικασία μέχρι να φτιάξεις τουλάχιστον δέκα τέτοιες κάρτες. Τώρα μπορείς να τεστάρεις τις γνώσεις σου σ’ αυτά τα θέματα. Δες τον τίτλο της πρώτης πλευράς και προσπάθησε να ανακαλέσεις όλα όσα περιγράφουν αυτό τον τίτλο. Μόλις ολοκληρώσεις τη σκέψη σου, γύρισε στην άλλη πλευρά της κάρτας και έλεγξε αν τα πέτυχες όλα. Αν δεν τα κατάφερες με την πρώτη φορά, μην απογοητευτείς. Η μαγεία των καρτών μνήμης είναι ότι μπορείς να τις έχεις πάντα μαζί σου, και σε κάθε ευκαιρία μπορείς να τις συμβουλεύεσαι μέχρι να δεις ότι δεν σου ξεφεύγει τίποτα. Αυτή τη μέθοδο μπορείς να την χρησιμοποιήσεις και για ερωτήσεις, όχι μόνο για περιγραφές εννοιών. Ερώτηση στη μία πλευρά, απάντηση στην άλλη. Υπάρχουν ακόμη κι εφαρμογές για το κινητό, που σου επιτρέπουν να φτιάξεις τις δικές σου κάρτες χωρίς χαρτί και μολύβι.

Δημιούργησε το σωστό περιβάλλον

Το που διαβάζεις είναι το ίδιο σημαντικό με το πως διαβάζεις. Εδώ δεν υπάρχει κάποιος κανόνας. Κάθε άνθρωπος έχει το δικό του χώρο για να μελετά και να μαθαίνει. Μπορεί να είναι το γραφείο σου, ή μια βιβλιοθήκη στο πανεπιστήμιο. Δεν αποκλείεται να θέλεις να διαβάζεις στο μπαλκόνι ή στο κρεβάτι, αν και το τελευταίο καλό θα ήταν να το αποφύγεις. Όλοι ξέρουμε ότι το κρεβάτι σε προσκαλεί να κοιμηθείς. Βρες τον χώρο σου και φτιάξε ένα περιβάλλον φιλικό για το διάβασμά σου. Ο φωτισμός και η ησυχία είναι πολύ σημαντικοί παράγοντες. Ησυχία δεν σημαίνει για όλους το ίδιο. Αν η υπερβολική ηρεμία σε κοιμίζει δοκίμασε να βάλεις μια χαμηλή μουσική ή ένα white noise machine. Θα βρεις apps για το smartphone που θα το βάλουν να παίζει ήχους της φύσης ή κάτι άλλο που να σε ηρεμεί χωρίς να σε κοιμίζει. Πάντως, το τελευταίο μέρος που θα ήθελες να “διαβάσεις” θα ήταν σε μια καφετέρια, όπου συνηθίζεται να έχει πολυκοσμία και φασαρία, κι όλα αυτά δεν θα σου επιτρέψουν να συγκεντρωθείς στη μελέτη σου.

Φτιάξε τις κατάλληλες συνήθειες

Τι κάνεις όταν μπαίνεις στο σπίτι σου; Πετάς το κινητό στον καναπέ, αλλάζεις τα ρούχα σου και βάζεις τις πιτζάμες σου. Πιθανότατα να ανοίγεις το ψυγείο για να τσιμπήσεις κάτι και ταυτόχρονα πιάνεις το τηλεκοντρόλ στο χέρι σου για να ανοίξεις την τηλεόραση. Όλα αυτά τα κάνεις χωρίς να τα σκεφτείς, στον αυτόματο. Μπορεί εκείνη την ώρα να μιλάς στο Bluetooth και να συζητάς έντονα για κάτι που έχει σημασία. Το μυαλό σου βρίσκεται στην κουβέντα κι όχι στο τι κάνει το σώμα σου. Ξαφνικά ανακαλύπτεις ότι έχεις αλλάξει ρούχα, έχεις φάει το μισό φαγητό κι έχεις ανοίξει την τηλεόραση. Όλα αυτά είναι συνήθειες που έχουν ριζώσει μέσα σου. Κάνεις συνεχώς τις ίδιες κινήσεις ανεξάρτητα με το τι συμβαίνει γύρω σου.

Η δύναμη της συνήθειας είναι πολύ μεγάλη κι ευτυχώς μπορείς να την εκμεταλλευθείς προς όφελός σου. Χωρίς να αλλάξεις κάτι βασικό από τη ρουτίνα σου, αντί να ανοίξεις την τηλεόραση πιάσε το σημειωματάριο. Ρίξε μια ματιά στο τι έχεις να κάνεις και που βρίσκεσαι σε σχέση με αυτά που είπες ότι θέλεις να μάθεις. Την τρίτη φορά που θα το κάνεις αυτό θα έχεις ξεκινήσει να αλλάζεις τις συνήθειες σου σε κάτι παραγωγικό. Ξεκίνα με μικρά κι ανώδυνα βήματα. Σταδιακά εμπλούτισε τις συνήθειες σου με περισσότερα πράγματα που σε γεμίζουν. Μετά από λίγο θα αναρωτιέσαι γιατί να χάσεις τον χρόνο σου χαζεύοντας όταν έχεις τόσα πολλά κι όμορφα πράγματα να κάνεις.

Οργάνωσε το πρόγραμμα σου

Η λέξη ρουτίνα χαρακτηρίζεται ως “κακή” στις ημέρες μας. Ίσως, επειδή την έχεις συνδυάσει με τα άσχημα και βαρετά πράγματα που επαναλαμβάνονται σχεδόν καθημερινά στη ζωή σου. Η ρουτίνα όμως έχει άδικα κακό όνομα. Όταν έχεις ένα πρόγραμμα, μια διαδικασία που ακολουθείς καθημερινά, ξέρεις ότι κάποια πράγματα είναι δεδομένο πως θα συμβούν. Κάθε πρωί θα πλύνεις τα δόντια σου. Κάθε βράδυ θα φας βραδινό. Μέσα σε αυτό τον κύκλο εργασιών δοκίμασε να ενσωματώσεις τις συνήθειες που διάβασες παραπάνω. Όταν έχεις τη συνήθεια να διαβάζεις ένα βιβλίο για μισή ώρα πριν πέσεις για ύπνο, μπορείς να προβλέψεις σε πόσο καιρό θα έχεις τελειώσει 300 σελίδες. Η δύναμη της συνήθειας είναι τεράστια, όμως κι αυτή μπορεί να αποδυναμωθεί εάν βγεις έκτος προγράμματος.

Φτιάξε τη δική σου ρουτίνα

Πάρε για παράδειγμα μια καθημερινή εργάσιμη ημέρα. Θα σηκωθείς το πρωί, θα πας στη δουλειά και το βράδυ θα φας και θα διαβάσεις. Έχεις βάλει το διάβασμα μέσα στις συνήθειες σου και θα το κάνεις σχεδόν αυτόματα. Κάθε γεγονός που συμβαίνει στην καθημερινότητά σου είναι μέρος της ρουτίνας. Η ρουτίνα βεβαιώνει ότι μετά το ένα γεγονός θα συμβεί το άλλο. Ξυπνητήρι – μπάνιο – δουλειά – σπίτι – φαγητό – διάβασμα – ύπνος. Όταν όμως σπάει η ρουτίνα μετά δυσκολεύεσαι να επανέλθεις στο πρόγραμμά σου.

Θα έχεις παρατηρήσει πως μετά το Σαββατοκύριακο δυσκολεύεσαι να μπεις πάλι σε πρόγραμμα. Είναι επειδή σπάει η ρουτίνα. Και αν σπάσει η ρουτίνα δεν θα φτάσεις στο τέλος της αλυσίδας, στο διάβασμα. Θα χαθείς κάπου μεταξύ καφέ – βόλτας  και παρέας.

Η ξεκούραση είναι απολύτως απαραίτητη, το ίδιο ισχύει όμως και για τους στόχους που έχεις θέσει. Η λύση για να μην εκτροχιάσεις τις καλές συνήθειες σου είναι να φτιάξεις τη δική σου ρουτίνα. Γράψε σ’ ένα χαρτί τις ενέργειες που κάνεις καθημερινά και πως αυτές καταλήγουν στο στόχο σου. Το διάβασμα και το να μάθεις κάτι νέο. Σβήσε τα σημεία στην αλυσίδα των γεγονότων που δεν συμβαίνουν κάθε ημέρα. Σβήσε τη λέξη δουλειά, τη λέξη ξυπνητήρι. Τώρα προσπάθησε να τις αντικαταστήσεις με άλλα πράγματα που θα κάνεις τις ημέρες της ξεκούρασης. Μπορεί στη θέση της δουλειάς να βάλεις τον καφέ. Κανένα πρόβλημα. Αρκεί να δημιουργήσεις μια δεύτερη ρουτίνα, μια αλληλουχία γεγονότων που θα έχουν πάντα σαν τελευταίο βήμα, το στόχο σου. Έτσι θα ξέρεις πως βρέξει – χιονίσει, εσύ θα εμπλουτίσεις το μυαλό σου με τις νέες γνώσεις που θέλεις.