Αν ασχολείσαι με τη φωτογραφία ερασιτεχνικά δεν σημαίνει πως δεν μπορείς να βγάζεις φωτογραφίες επαγγελματικού επιπέδου. Η ποιότητα της φωτογραφικής μηχανής, ή και η επιλογή του κατάλληλου φακού σίγουρα παίζουν σημαντικό ρόλο στην ποιότητα των φωτογραφιών σου, αλλά μια καλή φωτογραφία δεν έχει να κάνει μόνο με το φωτογραφικό εξοπλισμό αλλά και με τον τρόπο που τον χρησιμοποιείς. Φυσικά μετράει κι η εμπειρία, αλλά η τεχνολογία έχει εξελιχθεί σε τέτοιο βαθμό που ακόμη και ο πιο αρχάριος φωτογράφος μπορεί πλέον να πετύχει εντυπωσιακές λήψεις.
Εάν κάνεις κι εσύ τα πρώτα σου βήματα στο μαγικό κόσμο της φωτογραφίας, καλό είναι να γνωρίζεις ποια είναι τα πιο κοινότυπα φωτογραφικά λάθη. Έτσι θα σου είναι πιο εύκολο να τ’ αποφύγεις (ή διορθώσεις) και να γίνεις πιο σωστός και πιο δημιουργικός.
Βασικοί φωτογραφικοί όροι
Εστιακή απόσταση (Focal length)
Μια οπτική μέτρηση που καθορίζει την απόσταση από το οπτικό κέντρο του φακού μέχρι το επίπεδο του αισθητήρα. Συνήθως είναι η σημαντικότερη μέτρηση κατά την επιλογή ενός φακού για μια συγκεκριμένη φωτογραφία, ή τύπο φωτογραφίας.
Οι μεγαλύτερες εστιακές αποστάσεις αντιστοιχούν σε υψηλότερη μεγέθυνση κι αντίστροφα. Οι ευρυγώνιοι φακοί με μικρές εστιακές αποστάσεις έχουν χαμηλή μεγέθυνση, κάτι που σημαίνει ότι πρέπει να πλησιάσεις ένα θέμα μεσαίου μεγέθους για να γεμίσεις το κάδρο. Αυτό, επίσης, σημαίνει ότι μπορούν να χωρέσουν μεγάλα θέματα στο κάδρο χωρίς να χρειαστεί να τραβήξεις λήψεις από απόσταση. Αντίστοιχα οι τηλεφακοί με μεγάλες εστιακές αποστάσεις έχουν υψηλή μεγέθυνση, για να μπορείς να γεμίζεις το κάδρο με θέματα που βρίσκονται πιο μακριά από τη φωτογραφική μηχανή.
F-stop
Αυτή η τιμή εκφράζει ποσοτικά το μέγεθος της μέγιστης διαμέτρου του διαφράγματος του φακού και τελικά το φωτισμό του ειδώλου. Όσο μικρότερος είναι ο αριθμός (π.χ. f/2.8), τόσο περισσότερο φως περνάει στον αισθητήρα (επιτρέποντας μικρότερους χρόνους έκθεσης), αλλά και μικρότερο βάθος πεδίου. Αυτό σημαίνει ότι το αντικείμενο, ή τα αντικείμενα που βρίσκονται ακριβώς στην απόσταση που εστιάζεις θα είναι ευκρινέστερα, αλλά οτιδήποτε βρίσκεται σε μεγάλη απόσταση -μπροστά, ή πίσω απ’ αυτό- θα είναι θολό. Γι’ αυτό και τ’ ανοιχτά διαφράγματα μπορείς να τα χρησιμοποιήσεις όταν θέλεις να δημιουργήσεις ένα φωτογραφικό πορτραίτο με θολό φόντο κι ευκρινές θέμα.
Ταχύτητα κλείστρου ή Χρόνος Έκθεσης (Exposure time)
Αναφέρεται στο χρόνο κατά τον οποίο ο αισθητήρας της φωτογραφικής μηχανής παραμένει εκτεθειμένος στο εισερχόμενο φως. Όσο παραπάνω μένει ανοιχτό το κλείστρο, τόσο περισσότερο φως περνάει προς τον αισθητήρα της μηχανής. Οι διαθέσιμοι χρόνοι κυμαίνονται από δευτερόλεπτα και, συχνότερα, έως κλάσματα, ακόμη και χιλιοστά του δευτερολέπτου. Ο μεγάλος χρόνος αφήνει περισσότερο φως, αλλά και περιθώριο να βγει «κουνημένη» η φωτογραφία.
ISO
Υποδεικνύει την ευαισθησία του αισθητήρα στο φως. Όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός αυτός, τόσο πιο ευαίσθητος είναι ο αισθητήρας και τόσο περισσότερο φως συγκεντρώνει, με αποτέλεσμα μια πιο φωτεινή λήψη. Αυξάνοντας το ISO, φωτίζεται η φωτογραφία αλλά ενισχύεται κι ο θόρυβος (ή ο κόκκος) από τον αισθητήρα. Αντίστοιχα, το χαμηλότερο ISO έχει ως αποτέλεσμα φωτογραφία με λιγότερο θόρυβο, αλλά θα χρειαστεί μεγαλύτερος χρόνος έκθεσης για να συγκεντρώσεις αρκετό φως. Να σημειωθεί, ωστόσο, ότι η ευαισθησία ISO διαφέρει -σε ό,τι αφορά στο αποτέλεσμα- από μηχανή σε μηχανή, καθώς παίζουν σημαντικό ρόλο κι άλλοι παράγοντες όπως π.χ. η ποιότητα του αισθητήρα.
Συνηθισμένα λάθη
1. Αφήνεις τα εμπόδια να «κρύβουν» το κεντρικό σου θέμα
Εμπόδιο μπορεί να είναι κάποιο αυτοκίνητο που περνάει μπροστά από κάποιο εντυπωσιακό κτίριο που θέλεις να φωτογραφίσεις, ή οι περαστικοί μπροστά από ένα αξιοθέατο. Αυτό μπορεί να μειώσει το πραγματικό θέμα της φωτογραφίας. Προσπάθησε να τοποθετείς τον εαυτό σου σε τέτοιο σημείο που να ελαχιστοποιεί τα «εμπόδια» του θέματος, ή περίμενε λίγα λεπτά για να «καθαρίσει» η κυκλοφορία -π.χ. στο δρόμο- πριν τραβήξεις τη φωτογραφία.
Ένα άλλο ζήτημα είναι οι γραμμές. Προσπάθησε να τις κρατήσεις ίσιες και κάθετες. Μερικές φορές, ο φακός (ανάλογα με το εστιακό μήκος του) μπορεί να κάνει τις κάθετες γραμμές να καμπυλώνουν, προκαλώντας «σφαιρική παραμόρφωση». Ενώ η οπτική γωνία fisheye μπορεί να χρησιμοποιηθεί αποτελεσματικά για μεγαλύτερη καλλιτεχνική έκφραση, σε ορισμένα θέματα, όμως, μπορεί να παραμορφώσει εντελώς την εικόνα. Αυτό είναι πιο πιθανόν να συμβεί με ευρυγώνιο φακό. Κανονικά, ένας ευρυγώνιος φακός πρέπει ν’ αποδίδει σωστά τις καθετότητες. Αν θέλεις ν’ αποφύγεις τέτοιου είδους παραμορφώσεις, χρησιμοποίησε φακό 50 mm (ή αντίστοιχο). Επίσης, η πλάτη της μηχανής θα πρέπει να είναι κάθετη στο οριζόντιο επίπεδο.
2. Επιλέγεις αυτόματη ρύθμιση για ISO και f-stop
Αν εξακολουθείς ν’ αφήνεις τα πράγματα στην τύχη τους, μην απορείς που οι φωτογραφίες σου βγαίνουν συνέχεια θολές και σκοτεινές. Όταν αφήνεις τη μηχανή στην αυτόματη λειτουργία, ανεβάζει μόνη της την ευαισθησία και το βάθος πεδίου όποτε χρειαστεί, αλλά αυτό δεν έχει πάντα τα επιθυμητά αποτελέσματα. Γι’ αυτό δοκίμασε να πειραματιστείς με τις ρυθμίσεις της φωτογραφικής σου μηχανής. Στη χειροκίνητη ρύθμιση, επίλεξε τη χαμηλότερη ευαισθησία που σου προσφέρει καλύτερα αποτελέσματα. Φυσικά, μπορείς ν’ αυξήσεις διαδοχικά την ευαισθησία μέχρι το σημείο που ο θόρυβος είναι εμφανής κι ενοχλητικός, και να φροντίζεις να μην ξεπερνάς αυτό το όριο.
Όταν προσπαθείς να τραβήξεις πλάνα σε συνθήκες χαμηλού φωτισμού, είναι καλύτερο να χρησιμοποιείς ένα μικρότερο χρόνο έκθεσης επειδή ελαχιστοποιεί το θόλωμα που προκαλείται από τον κραδασμό της μηχανής. Αν υπάρχει χώρος, πάρε μαζί σου τρίποδο. Το τρίποδο είναι ένα σημαντικό βοήθημα αφού υπάρχουν περιπτώσεις που ακόμη κι ο ακούσιος κραδασμός που προκαλεί το χέρι σου καθώς πατάει το πλήκτρο του κλείστρου της μηχανής είναι αρκετός για να χαλάσει μια απαιτητική λήψη σε πραγματικά δύσκολες συνθήκες. Διαφορετικά, κράτα όσο μπορείς πιο σταθερά τη μηχανή σου, και προσπάθησε να χρησιμοποιείς ταχύτητες κλείστρου τουλάχιστον πάνω από 1/60 – 1/80. Κι αν τραβάς κινούμενα θέματα, η ταχύτητα πρέπει να είναι πολύ πιο υψηλή.
3. Δεν εφαρμόζεις τον Κανόνα των Τρίτων
Κάτι που κάνουν συχνά πολλοί αρχάριοι φωτογράφοι είναι να κεντράρουν το βασικό τους αντικείμενο, υποβαθμίζοντας έτσι το ενδιαφέρον του θέματος. Παρόλο που το συμμετρικό κάδρο δεν είναι απαραίτητα λάθος, δεν έχει προσωπικότητα και δεν προσελκύει κανένα απολύτως ενδιαφέρον.
Ακολουθώντας τον Κανόνα των Τρίτων, θ’ αποφύγεις τα κλισέ και θα βγάζεις φωτογραφίες που θα έχουν την προσωπική σου πινελιά. Ο κανόνας αυτός λέει ότι πρέπει να χωρίσεις το κάδρο σου σε εννέα ισομεγέθη τετράγωνα με δύο κάθετες και δύο οριζόντιες γραμμές. Δοκίμασε να τοποθετήσεις το θέμα σου επάνω στις γραμμές που δημιουργούνται, ή στις συμβολές τους. Πολλές σύγχρονες ψηφιακές φωτογραφικές μηχανές και smartphones διαθέτουν δυνατότητα προβολής πλέγματος, την οποία μπορείς να ενεργοποιήσεις πριν τη λήψη.
4. Φωτογραφίζεις από μακρινή απόσταση
Τα μακρινά πλάνα μ’ ένα σωρό αντικείμενα που κανείς δεν ξέρει σε ποιο απ’ αυτά να δώσει σημασία είναι συνήθως αδιάφορα, καθώς μπερδεύουν τον παρατηρητή και τον κάνουν να προσπερνάει τη φωτογραφία. Θα πρέπει να προσεγγίζεις όσο περισσότερο μπορείς το κεντρικό σου αντικείμενο και να μη φοβάσαι να πειραματιστείς με την απόσταση φακού/θέματος, ή και με διάφορες οπτικές γωνίες. Μ’ αυτό τον τρόπο γεμίζεις το κάδρο ενώ δίνεις περισσότερο βάρος στο θέμα σου.
Αν θέλεις εκπληκτικές λήψεις προσώπου, λουλουδιών κ.λπ., χρησιμοποίησε ένα φακό που μπορεί να φτάσει αρκετά κοντά στο θέμα και βεβαιώσου ότι το άνοιγμα του διαφράγματος φακού είναι όσο μεγαλύτερο γίνεται. Μ’ αυτήν την τεχνική θα πετύχεις ένα ωραίο θολωτό υπόβαθρο που αναδεικνύει μ’ εξαιρετικό τρόπο το αντικείμενο.
5. Δεν αξιοποιείς το ενσωματωμένο φλας της μηχανής
Αν προσπαθήσεις να τραβήξεις πορτρέτα σε συνθήκες χαμηλού φωτισμού κι η μηχανή σου βρίσκεται σε αυτόματη λειτουργία, θα ενεργοποιηθεί το φλας από προεπιλογή. Αυτό δεν εγγυάται πάντα ένα καλό αποτέλεσμα. Και δεν μιλάμε μόνο για το φαινόμενο red-eye που -έτσι κι αλλιώς- τα περισσότερα προγράμματα επεξεργασίας εικόνας πλέον διαθέτουν κάποιο εργαλείο που εξαλείφει αυτόματα τα κόκκινα μάτια.
Θα πρέπει να είσαι σε θέση να γνωρίζεις πότε πρέπει ν’ αξιοποιήσεις το φλας της μηχανής σου. Για παράδειγμα, αν δεν μπορείς να σταθείς αρκετά κοντά στο θέμα της φωτογραφίας σου ώστε αυτό να φωτιστεί σωστά, είναι καλύτερο ν’ απενεργοποιήσεις εντελώς το φλας και ν’ αυξήσεις το ISO της μηχανής σου.
Σε πολλές περιπτώσεις, το φλας είναι τόσο δυνατό που μπορεί να υποβαθμίσει οποιαδήποτε άλλη πηγή φωτός στο χώρο, με αποτέλεσμα να φαίνεται πολύ έντονα στην αποτυπωμένη εικόνα. Αυτό συμβαίνει γιατί οι φωτογραφικές μηχανές χρησιμοποιούν μεγάλη ταχύτητα κλείστρου όταν ενεργοποιείται το φλας με αποτέλεσμα να αποτυπώνεται μόνο το άμεσο φως. Αυτό που μπορείς να κάνεις για ν’ αντιμετωπίσεις το πρόβλημα είναι να χρησιμοποιήσεις μικρότερη ταχύτητα κλείστρου σε συνδυασμό με το φλας.
Ορισμένες φωτογραφικές μηχανές διαθέτουν αυτοματοποιημένες λειτουργίες που εξισορροπούν αυτόματα το φλας με το περιβαλλοντικό φωτισμό, πετυχαίνοντας άψογα αποτελέσματα. Αν η φωτογραφική σου μηχανή δεν διαθέτει κάποια αυτόματη λειτουργία, πειραματίσου με τις χειροκίνητες ρυθμίσεις: Δοκίμασε π.χ. να μειώσεις την ένταση του φλας ενώ παράλληλα μειώνεις και την ταχύτητα του κλείστρου. Αν το φλας της μηχανής σου δεν έχει επιλογή μείωσης της έντασής του, μπορείς να προσθέσεις ένα κάλυμμα διάχυσης φλας (Flash diffuser). Το κάλυμμα διάχυσης φλας «μαλακώνει» το φως για ακόμα πιο κολακευτικά νυχτερινά πορτραίτα.
6. Η εξισορρόπηση λευκού πάντα στον αυτόματο
Ένα πλεονέκτημα που έχουν οι σύγχρονες μηχανές είναι να ρυθμίζουν την ισορροπία λευκού ανάλογα με τις υπάρχουσες συνθήκες φωτισμού. Σε συνθήκες με έντονο κίτρινο, μπλε, ή πράσινο φως, η μηχανή θα εξισορροπήσει το λευκό χρώμα στη φωτογραφία ώστε να φαίνεται πιο φυσική. Ωστόσο, όταν υπάρχουν πολλά ήδη φωτισμού, η αυτόματη εξισορρόπηση λευκού δεν τα πηγαίνει και τόσο καλά, μ’ αποτέλεσμα ν’ αποτυπώνονται ανεπιθύμητες χρωματικές χροιές. Για το λόγο αυτό, καλό είναι να ρυθμίζεις χειροκίνητα την ισορροπία λευκού. Στις περισσότερες μηχανές DSLR μπορείς να ρυθμίσεις την ισορροπία λευκού χρησιμοποιώντας το σύμβολο WB.