Η αλήθεια είναι πως κάποτε το βάθος πεδίου απασχολούσε μόνο όσους είχαν στα χέρια τους μηχανές τύπου DSLR. Στην εποχή μας πρόκειται για θέμα που απασχολεί ακόμη και όσους τραβούν φωτογραφίες μόνο με smartphone. Βέβαια εκεί η πολλή δουλειά γίνεται από λογισμικό, ειδικούς επεξεργαστές και αισθητήρες. Με μια μηχανή στο χέρι όμως, ο έλεγχος είναι πραγματικά δικός σου και μπορείς να δοκιμάσεις και να καταφέρεις πράγματα που παραμένουν αδύνατα σε άλλες κατηγορίες. Καλά ακούγονται αυτά, θα πεις, αλλά το βάθος πεδίου τι είναι;
Βάθος πεδίου
Ουσιαστικά μιλάμε για το βάθος που είναι «διαθέσιμο» στο οπτικό πεδίο της φωτογραφικής μηχανής και του φακού της. Σε αυτό το βάθος κάθε αντικείμενο φαίνεται καθαρό, ενώ πέραν αυτού ή και πριν από αυτό τα πάντα θολώνουν. Αυτό το εύρος στο βάθος εξαρτάται από τον εξοπλισμό, μπορεί δηλαδή να είναι πολύ «ρηχό» έως πολύ «βαθύ».
Σε απλές φωτογραφικές μηχανές, το πεδίο αυτό μπορεί να είναι άπειρο και έτσι όλα να φαίνονται καθαρά. Σε μεγαλύτερες μηχανές και με διαφορετικούς φακούς όμως, μπορεί να είναι εξαιρετικά μικρό. Και ο χειρισμός αυτών των δυνατοτήτων οδηγεί σε δημιουργικά μονοπάτια. Μπορεί να θες κάτι να είναι εξαιρετικά καθαρό στο προσκήνιο και όλα τα άλλα να χάνονται στο πλάνο, παραμένοντας θολά. Ίσως να θες λιγότερο δραματική απόσταση μεταξύ των δύο καταστάσεων, κάτι που να κρατά το φόντο σαφές αλλά να το κάνει απαλότερο. Το θέμα λοιπόν είναι να μάθεις να φέρνεις την κατάσταση στα μέτρα σου, τα γούστα σου αλλά και τα δεδομένα του θέματος που φωτογραφίζεις.
Έλεγχος
Γενικά το διαθέσιμο βάθος πεδίου καθορίζεται από τρεις διαφορετικούς παράγοντες, με τον έναν να είναι ευκολότερο να τον επηρεάσεις όποτε θες, στο μέτρο του δυνατού πάντα.
Εστιακή απόσταση
Η εστιακή απόσταση του φακού, η απόστασή των κρυστάλλων του δηλαδή από τον αισθητήρα, αυτό που τελικά αναγράφεται πάνω του σε χιλιοστά, είναι ένας παράγοντας που επηρεάζει το βάθος πεδίου. Πολύ ευρυγώνιοι φακοί έχουν και μεγάλο βάθος πεδίου. Μεγάλοι τηλεφακοί, από την άλλη, έχουν πολύ, πολύ περιορισμένο βάθος πεδίου. Οπότε αλλάζοντας φακούς ή την εστιακή απόσταση σε φακούς ζουμ, επηρεάζεις τελικά και το βάθος πεδίου. Σε γενικές γραμμές πάντως, όσο πιο μικρή η εστιακή απόσταση, τόσο πιο μεγάλο το βάθος πεδίου. Και το αντίστροφο.
Με μικρό βάθος πεδίου είναι εύκολο να κάνεις το θέμα σου να ξεχωρίζει ακόμη περισσότερο.
Απόσταση
Παίζει φυσικά ρόλο και η απόσταση που έχεις από το θέμα σου, αυτό δηλαδή που πρωταγωνιστεί στη λήψη σου. Ό,τι φακό και να έχεις, η μεταβολή στην απόστασή σου από το θέμα επηρεάζει, ο κόσμος να χαλάσει, το βάθος πεδίου. Ισχύει ακόμη και για τους φακούς των ματιών σου. Άλλωστε κάθε φωτογραφική μηχανή προσπαθεί να μιμηθεί το ανθρώπινο μάτι κατά βάση. Είναι εύκολο να καταλάβεις το ρόλο της απόστασης.
Η εστιακή απόσταση επηρεάζει επηρεάζει το βάθος πεδίου.
Σήκωσε μπροστά σου ένα δάκτυλο, κοντά στα μάτια σου όμως και εστίασε σε αυτό. Θα παρατηρήσεις πως οτιδήποτε πέρα από το δάκτυλο φαίνεται θολό. Πήγαινε το δάκτυλο πιο πέρα και εστίασε πάλι σε αυτό. Θα παρατηρήσεις ότι περισσότερος χώρος πίσω του παύει να είναι θολός. Και αν υποθέσουμε ότι… μπορούσε να πάει βόλτα ένα δάκτυλο, αρκετά μέτρα πιο πέρα, εστιάζοντας σε αυτό θα μπορούσες να παρατηρήσεις πως τα πάντα, σε όλο σου το οπτικό πεδίο, φαίνονται καθαρά.
Το διάφραγμα
Το διάφραγμα έχει το περισσότερο ενδιαφέρον, διότι αυτό σου δίνει το περιθώριο για περισσότερο πειραματισμό εφόσον έχεις στα χέρια σου μια DSLR η μια Mirrorless και τη δυνατότητα να προσαρμόσεις το άνοιγμα του διαφράγματος. Για να μπορέσεις να το πετύχεις αυτό βέβαια, πρέπει να δεχθείς ότι θα χειριστείς τη μηχανή χειροκίνητα ή να χρησιμοποιήσεις πρόγραμμα με προτεραιότητα διαφράγματος.
Τι χρειάζεσαι; Μια μηχανή που μπορεί να δεχθεί διαφορετικούς φακούς, ιδανικά μια mirrorless ή μια DSLR και ένα φακό, όχι ζουμ, σταθερό, με πολύ ανοιχτό διάφραγμα. Γιατί όχι ζουμ; Διότι οι φακοί σταθερής εστιακής απόστασης είναι ευκολότερο να έχουν ανοιχτά διαφράγματα, άρα, ας πούμε, έχεις πολύ ψηλότερο ταβάνι, περισσότερη ευελιξία, καθώς «παίζεις» με το βάθος πεδίου. Και ένας φακός ζουμ έχει περιθώρια, πολύ πιο περιορισμένα όμως. Συν τοις άλλοις, είναι φθηνότερος ένας σταθερός φακός με μεγάλο διάφραγμα από έναν φακό ζουμ με ανάλογα μεγάλο διάφραγμα που κι εκείνο διαφέρει ανάλογα με το ζουμ.
Προετοιμασία για το πείραμα
Μέσα στο φακό υπάρχει μια ίριδα. Αυτή είναι το διάφραγμα. Είναι φτιαγμένη από «λεπίδες» που αλληλοεπικαλύπτονται σε κάποιο βαθμό. Το άνοιγμα που μένει στη μέση είναι το μηχανικό αντίστοιχο της κόρης του ματιού. Είναι λοιπόν το άνοιγμα του διαφράγματος. Κι όπως η ίριδα φροντίζει για το μέγεθος της κόρης, προκειμένου να περνά περισσότερο ή λιγότερο φως προς το εσωτερικό του ματιού, αυτός είναι ο ρόλος του διαφράγματος.
Στη συγκεκριμένη περίπτωση λοιπόν, πρέπει να ξεφύγεις από τους αυτοματισμούς της μηχανής, που με συγκεκριμένα κριτήρια διαλέγει ποιο είναι το «κατάλληλο» διάφραγμα, για να πετύχεις διαφορετικά, πιο ενδιαφέροντα αποτελέσματα.
Οι περισσότερες μηχανές έχουν δακτύλιο για να επιλέγεις εύκολα πρόγραμμα. Σε αυτόν θα βρεις την ένδειξη A ή Ap, ανάλογα με τη συνήθεια του κατασκευαστή. Το γράμμα ή ο συνδυασμός γραμμάτων προέρχεται από τη φράση Aperture Priority, δηλαδή από τη φράση Προτεραιότητα Διαφράγματος. Σε αυτό το πρόγραμμα μπορείς να ρυθμίσεις όπως θες το διάφραγμα και η μηχανή θα αναλαμβάνει τον υπολογισμό της κατάλληλης ταχύτητας. Εναλλακτικά, μπορείς να διαλέξεις το πρόγραμμα M (δηλαδή Manual ή Χειροκίνητο). Σε αυτήν την περίπτωση έχεις τον πλήρη έλεγχο, δηλαδή καθορίζεις τόσο το διάφραγμα, όσο και την ταχύτητα. Είναι λογικό να προτιμήσεις το πρόγραμμα A σε πρώτη φάση.
Ουκ εν το πολλώ το f
Το διάφραγμα του φακού, λοιπόν, αναφέρεται ως κλάσμα. Ο λόγος αυτός δείχνει τη σχέση μεταξύ της εστιακής απόστασης και της διαμέτρου του διαφράγματος. Για αυτό και όσο μικρότερος είναι ο αριθμός δίπλα στο f τόσο πιο ανοιχτό είναι το διάφραγμα, τόσο περισσότερο το φως που επιτρέπει αυτό να φτάσει στον αισθητήρα. Αν ψάχνεις για μνημονικό κανόνα, ορίστε ένας.
Μικρό f -> Ανοιχτό διάφραγμα -> Μικρό βάθος πεδίου
Μεγάλο f -> Κλειστό διάφραγμα -> Μεγάλο βάθος πεδίου
Θες τα πάντα καθαρά; Διάλεξε πιο κλειστό διάφραγμα. Θες απαλό φόντο πίσω πέρα ή και πριν από το θέμα σου; Διάλεξε πιο ανοιχτό διάφραγμα. Πάντως δραματικότερες είναι οι αλλαγές μεταξύ των πιο ανοιχτών διαφραγμάτων, με τις υπόλοιπες να είναι πιο ομαλές σε κάθε βήμα προς το πιο κλειστό διάφραγμα.
Γιατί είναι σημαντικό να ασχοληθείς με το βάθος πεδίου;
Στη φωτογραφία η γνωριμία και η αξιοποίηση του βάθους πεδίου θεωρείται σημαντικό, απαραίτητο εργαλείο, αφού ανοίγει νέους καλλιτεχνικούς ορίζοντες. Το να μην αλλάζει το θέμα που έχεις μπροστά σου, αλλά να ελέγχεις την εντύπωση που δημιουργεί από τον τρόπο με τον οποίο αποτυπώνεται στο τελικό σου αρχείο, στην τελική σου εκτύπωση, σε αφήνει να εκφράσεις μια κατάσταση και να δημιουργήσεις από τη μεριά σου με πολύ μεγαλύτερη ελευθερία.
Πότε έχει νόημα να προτιμάς μικρό βάθος πεδίου;
Το μικρό βάθος πεδίου είναι ό,τι πρέπει όταν θες να κάνεις το θέμα σου να ξεχωρίζει έντονα από τον περίγυρό του. Θα σε βοηθήσει επίσης σε λήψεις στη φύση, διότι σε τέτοιες περιπτώσεις είναι αρκετά πιθανό να βρεθείς σε σχετικά χαμηλό φωτισμό. Τότε χρειάζεσαι πιο ανοιχτό διάφραγμα για να εξασφαλίσεις περισσότερο φως. Η «παρενέργεια» είναι το μικρότερο βάθος πεδίου, οπότε είναι κατάλληλη μια τέτοια στιγμή να αξιοποιήσεις το συνδυασμό.
Ίδιο πλάνο, με διαφορετικά διαφράγματα και τελείως διαφορετικό βάθος πεδίου σε κάθε περίπτωση.
Χρήσιμο είναι να παίζεις με το βάθος πεδίου και όταν φωτογραφίζεις αθλητικά και, γενικότερα, δράση. Διότι με μεγάλο βάθος πεδίου έχεις το περιθώριο να εστιάσεις σε παίκτη, σε όχημα, σε συγκεκριμένο «πρωταγωνιστή» και να τον ξεχωρίσεις από το χαμό που τον περιβάλλει, να τον αναδείξεις. Και το καλό είναι πως με ανοιχτό διάφραγμα έχεις και σίγουρες τις υψηλές ταχύτητες κλείστρου πράγμα που, με τη σειρά του, σου επιτρέπει να παγώσεις τη στιγμή που θες με την καθαρότητα που θες, για να πιάσεις τη δράση και την κίνηση που κυνηγάς.
Και πότε είναι ώρα για μεγάλο βάθος πεδίου;
Αν ο στόχος σου είναι κάποιο τοπίο, κάποιο ευρύ πλάνο ή συνολική εικόνα, τότε είναι ώρα για μεγάλο βάθος πεδίου. Διότι το ζητούμενο είναι να πιάσεις στο κάδρο σου περισσότερο χώρο, χωρίς θόλωμα.
Πώς καταλαβαίνεις πριν τη λήψη αν έχεις διαλέξει σωστά;
Σε πολλές σύγχρονες μηχανές έχεις το περιθώριο να εκμεταλλευθείς το εικονοσκόπιο και ειδικό πλήκτρο που προβάλει το εφέ βάθους πεδίου, με τις ρυθμίσεις που έχεις κάνει εκείνη την ώρα, πριν το τράβηγμα όμως, για να καταλάβεις ποιο θα είναι περίπου το αποτέλεσμα.
Βγες έξω και κάνε τις λήψεις σου
Αυτό μένει να κάνεις. Διότι δεν υπάρχει πάντα μια προσέγγιση, όπως δεν υπάρχει πάντα και ένα αισθητικό αποτέλεσμα. Παίξει, μάθε και είναι θέμα χρόνου να εντυπωσιάσεις.