Από την Ιωάννα Σταμούλου
Ο πρώτος μήνας του χρόνου σύμφωνα με το Γρηγοριανό ημερολόγιο έχει 31 μέρες και ο ερχομός του σηματοδοτεί όχι μόνο την αρχή του νέου χρόνου, κουβαλάει στις πλάτες του και τις ελπίδες όλου του κόσμου ότι η νέα χρονιά θα είναι καλύτερη και πιο τυχερή. Αμήν!
Ο Ιανουάριος κάθε χρόνο καταφθάνει μες το καταχείμωνο, χιονισμένος και παγερός μα τόσο επίσημος και γιορτινός, χιλιοτραγουδισμένος με δικά του κάλαντα, γαλαντόμος με γιορτινά τραπέζια, υψωμένα ποτήρια, πίτες με φλουρί για τον πιο τυχερό, νέους στόχους και ελπίδες που ζεσταίνουν τις καρδιές μας. Η πρώτη μέρα του, η Πρωτοχρονιά με την οποία κάνει ποδαρικό στη νέα χρονιά, είναι μεγάλη γιορτή, γεμάτη συμβολισμούς, ευχές και δώρα. Ας δούμε όμως και από που μας έρχεται…
Λίγη ιστορία…
Σύμφωνα με το ρωμαϊκό ημερολόγιο, Ιανουάριος δεν ήταν πάντα ο πρώτος μήνας του χρόνου, αλλά αυτό άλλαξε μέσα στους αιώνες. Έχει πάρει το όνομά του από τον Ιανό, έναν από τους πιο σημαντικούς θεούς των Ρωμαίων, τον οποίο απεικόνιζαν με δύο πρόσωπα. Τον θεωρούσαν θεό όλων των ενάρξεων και των μεταβάσεων γι’ αυτό και συχνά τοποθετούσαν τη μορφή του σε σημεία διαβάσεων (θύρες, πύλες και γέφυρες). Το πρώτο μέρος της προσφοράς κάθε θυσίας αφιερωνόταν πάντα στον Ιανό και κατονομαζόταν πρώτος σε όλους τους καταλόγους των θεών. Στο τέλος του αφιέρωσαν και τον πρώτο μήνα του χρόνου. Γι’ αυτό τον λόγο τον παρίσταναν πότε με κλειδιά ή με τριακόσιες ψήφους στο δεξί του χέρι και με εξήντα πέντε στο αριστερό, όσες οι μέρες του χρόνου. Τον έλεγαν και «Αιωνάριο» αντί Ιανουάριο, επειδή τον θεωρούσαν πατέρα του αιώνα. Είχαν μάλιστα οριστεί δώδεκα πρυτάνεις να τον υμνούν και υπήρχε δωδεκάβωμον στον ναό του, όσοι και οι μήνες του έτους.
Λίγη λαογραφία…
Επιστρέφοντας στα δικά μας και στον τρόπο που συνηθίζει να αποκαλεί ο λαός μας τον Ιανουάριο, τον συναντάμε με πολλές ονομασίες. Οι πιο συνηθισμένες είναι «Γενάρης» επειδή είναι ο μήνας που γεννούν τα αιγοπρόβατα, «καλαντάρης» λόγω των καλάντων και «Μεσοχείμωνας» γιατί είναι ο μεσαίος μήνας του χειμώνα. Άλλες ονομασίες του είναι «γατόμηνας» γιατί ζευγαρώνουν οι γάτες, «τρανός», «μεγάλος» ή «μεγαλομηνάς» γιατί αφενός είναι ο πρώτος του έτους και αφετέρου με τις 31 μέρες του, πραγματικά μεγάλος σε σχέση με τον κουτσουρεμένο Φεβρουάριο που τον ακολουθεί, «κρυαρίτης» λόγω των χαμηλών θερμοκρασιών που τον συνοδεύουν. Τα κρύα του Ιανουαρίου για μερικές μέρες διακόπτονται από κάποιες ηλιόλουστες μέρες, τις αλκυωνίδες όπως λέγονται, γι’ αυτό του έχουν δώσει και τις ονομασίες «γελαστός» και «κλαδευτής» αφού δίνει λίγο χρόνο στους αγρότες να κλαδέψουν τα δέντρα τους.
Πλούσιο εορτολόγιο…
Ο Ιανουάριος εκτός από πλούσια ιστορία και λαογραφία έχει και πλούσιο εορτολόγιο. Οι πιο σημαντικές είναι η γιορτή του Αγίου Βασιλείου την Πρωτοχρονιά, ακολουθεί η μεγάλη γιορτή των Θεοφανίων (στις 6), του Αγίου Ιωάννη (στις 7), του Μεγάλου Αντωνίου (στις 17), του Αγίου Αθανασίου (στις 18), του Αγίου Γρηγορίου (στις 25), και των Τριών Ιεραρχών (στις 30).
10 παροιμίες για τον Ιανουάριο…
- Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά με σύγκρυα και παγωνιά
- Γενάρη μήνα κλάδευε, φεγγάρι μην εξετάζεις
- Κότα, πίτα το Γενάρη και κολιό των Αλωνάρη
- Με τα Φώτα του ο Γενάρης, όλης της χρονιάς μπροστάρης
- Ο Γενάρης κι αν γεννάται, του καλοκαιριού θυμάται
- Ο καλός ο νοικοκύρης το Γενάρη χαίρεται
- Του Γενάρη το φεγγάρι, ήλιος της ημέρας μοιάζει
- Του Γενάρη το φεγγάρι λάμπει σαν μαργαριτάρι
- Όποιος σπέρνει το Γενάρη, τρώει την ανεμοζάλη
- Γενάρης στεγνός κι ο κόπος σου διπλός.
Το καλάθι του Ιανουαρίου
Λαχανικά: μαρούλια, σπανάκι, κρεμμυδάκια φρέσκα, σέλινο, σελινόριζες, μανιτάρια, αγκινάρες, αντίδια, καρότα, κουνουπίδια, μπρόκολα, λάχανα, λαχανάκια Βρυξελλών, πράσα, φινόκιο, παντζάρια, πατάτες, γλυκοπατάτες, κολοκύθες, σταμναγκάθι, χόρτα άγρια και σπαρτά, καυκαλήθρες, μυρώνια.
Φρούτα: Μήλα, αχλάδια, αβοκάντο, λεμόνια, πορτοκάλια, μανταρίνια, γκρέιπφρουτ, περγαμόντα, ακτινίδια.
Ψάρια: γαύρο, αθερίνα, κουτσομούρες, λυθρίνια, πεσκανδρίτσες, δράκαινες, ροφοί, συναγρίδες, σφυρίδες, τσιπούρες, φαγκριά, πέρκες, γαρίδες, χταπόδια, καλαμάρια.
