Από την Ιωάννα Σταμούλου
Αγαπημένο βότανο της Μεσογείου που συναντάμε με διάφορα ονόματα, γευόμαστε σε πολλά φαγητά και επωφελούμαστε από τις μοναδικές του ιδιότητες.
«Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά, ψιλή μου δεντρολιβανιά». Οι δυο πρώτες στροφές των πρωτοχρονιάτικων καλάντων ηχούν τραγουδιστά μέσα μου όπου κι όποτε το συναντώ. Κι η αλήθεια είναι πως το δεντρολίβανο όπως όλοι μας το συναντώ πολύ συχνά, όλο το χρόνο και παντού. Στην πόλη, στο χωριό, στη γλάστρα στο μπαλκόνι μου που δεν προκόβει ποτέ για πολύ. Γιατί άραγε;
Το δεντρολίβανο είναι αρωματικός αειθαλής θάμνος που ευδοκιμεί σε όλη τη Μεσόγειο και μπορεί να φτάσει σε ύψος το ενάμιση μέτρο. Το όνομά του είναι σύνθετο και προκύπτει από την ένωση των λέξεων δέντρο και λιβάνι, που λόγω της έντονης μυρωδιάς του παλιά το έκαιγαν για λιβάνι, ενώ το λατινικό του είναι Rosmarinous που σημαίνει ρόδο της θάλασσας. Στην Ελλάδα το συναντάμε και με πολλά ακόμη ονόματα, όπως λιβανόδενδρο, διοσμαρίνι, λασμαρί, αρισμαρί, δουσμαρίνι, λεσμαρί, λιβανωτίς.
Η επιστημονική ονομασία του είναι Rosmarinus officinalis (Ροσμαρίνος ο φαρμακευτικός) και ανήκει στην Οικογένεια των Χειλανθών (Labiatae). Τα φύλλα του είναι βελονοειδή και σκουροπράσινα και τα άνθη του μικρά και γαλαζομώβ. Η περίοδος ανθοφορίας του είναι παρατεταμένη από τον Απρίλιο έως τον Αύγουστο, αλλά το φυτό μπορεί να ανθοφορεί όλο το χρόνο. Το δεντρολίβανο εκτός από αυτοφυές στη Νότια Ευρώπη καλλιεργείται ως καλλωπιστικό και αρωματικό φυτό σε όλο τον κόσμο. Πολλαπλασιάζεται με σπόρους και ακόμη πιο εύκολα με μοσχεύματα. Είναι ανθεκτικό στη ζέστη και στους ανέμους και παρόλο που προτιμά τα θερμά και ξηρά κλίματα αντέχει μέχρι -10οC. Προτιμά να έχει τις ρίζες του στη γη όπου αναπτύσσεται πολύ καλά και μπορεί να γίνει ολόκληρος φράχτης και όχι στη γλάστρα. Έτσι εξηγούνται όλα…
Λίγη ιστορία…
- Οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν το δεντρολίβανο δώρο της Αφροδίτης στους ανθρώπους και διακοσμούσαν με αυτό τα αγάλματα των Θεών τους. Επιπλέον το τοποθετούσαν στον τάφο των νεκρών τους, ως ένδειξη μνήμης. Κι επειδή θεωρούσαν πως βοηθούσε τη συγκέντρωση παρακινούσαν τα παιδιά τους να φορούν στο κεφάλι ένα κλαδάκι δεντρολίβανου όταν είχαν εντατικό διάβασμα.
- Οι Ρωμαίοι κατά τη διάρκεια θρησκευτικών τελετών, κρατούσαν πάντα ένα κλαδί δενδρολίβανο, για να εξασφαλίζουν ευλογημένη ζωή και ειρήνη μετά θάνατον.
- Όπως είπαμε η λατινική ονομασία του Rosmarinous σημαίνει ρόδο της θάλασσας. Ωστόσο η λαογραφία υποστηρίζει πως η λέξη προκύπτει από το rose of Mary, ρόδο της Μαρίας δηλαδή, γιατί υποτίθεται πως η Παναγία άφησε κάποια φορά το μανδύα της πάνω σε ένα θάμνο δεντρολιβανιάς και το επόμενο πρωί τα λουλούδια του θάμνου βάφτηκαν μπλε… Ίσως γι’ αυτό το δεντρολίβανο θεωρήθηκε από τον Χριστιανισμό ιερό φυτό και το χρησιμοποιούσαν στον αγιασμό των υδάτων.
- Τον 14ο αιώνα, για πρώτη φορά εξήγαγαν από το φυτό το έλαιό του και το χρησιμοποίησαν για να φτιάξουν στην Βασίλισσα της Ουγγαρίας ένα ελιξίριο νεότητας, που ονομάστηκε το «νερό της βασίλισσας της Ουγγαρίας». Λέγεται ότι περιείχε αιθέριο έλαιο δενδρολίβανου, κέδρου και τερβινθίνης.
- Τα παλιά χρόνια στα νοσοκομεία χρησιμοποιούσαν το δεντρολίβανο ως μέσο απολύμανσης και το έκαιγαν για να απολυμάνουν τον αέρα.
Ιδιότητες
Το δενδρολίβανο έχει υψηλή περιεκτικότητα σε σίδηρο, ασβέστιο και βιταμίνη Β6. Επίσης διαθέτει αντιοξειδωτικές και τονωτικές ιδιότητες και θεωρείται πως συμβάλει στη διατήρηση της καλής υγείας. Πιο συγκεκριμένα:
- Βελτιώνει τη λειτουργία του ανοσοποιητικού, του κυκλοφορικού και του πεπτικού συστήματος.
- Αυξάνει τη ροή του αίματος στον εγκέφαλο και βοηθάει στη βελτίωση της συγκέντρωσης. Κάτι ήξεραν οι αρχαίοι Έλληνες…
- Περιέχει αντιφλεγμονώδη συστατικά που το καθιστούν χρήσιμο στη βελτίωση των κρίσεων άσθματος.
- Διαθέτει βακτηριοκτόνο δράση και αναστέλλει έξι μικροοργανισμούς που αλλοιώνουν συνήθως το κρέας.
- Έχει αντιμυκητησιακή δράση και εμποδίζει την παραγωγή τοξινών από διάφορους μύκητες.
- Το έλαιο του δεντρολίβανου είναι πλούσιο σε φαινολικά συστατικά, όπως τα φαινολικά οξέα και τα φλαβονοειδή και χρησιμοποιείται στη βιομηχανία τροφίμων και καλλυντικών, καθώς και στην αρωματοθεραπεία.
Επιλογή – Συντήρηση
Όταν το κόβουμε φρέσκο θα πρέπει να έχει ένα βαθύ πράσινο χρώμα, χωρίς κιτρινίλες ή σκούρα σημεία. Φυλάσσεται στο ψυγείο τυλιγμένο σε ένα ελαφρώς βρεγμένο χαρτί κουζίνας. Αν το αγοράσουμε από το σούπερ μάρκετ το διατηρούμε κλεισμένο στη συσκευασία του. Πριν τη χρήση, το ξεπλένουμε κάτω από δροσερό τρεχούμενο νερό και το στεγνώνουμε.
Χρήση στην κουζίνα
Φρέσκα τα κλαδάκια όσο και αποξηραμένα τα φύλλα του, χρησιμοποιούνται ευρέως στην παραδοσιακή κουζίνα. Σε κάποιες συνταγές βάζουμε ολόκληρο το κλωνάρι και το αφαιρούμε ολόκληρο πριν το σερβίρισμα (συνήθως σε ψητά, σε μαγειρευτά και σούπες) άλλες φορές χρησιμοποιούμε μόνο τα φύλλα του δενδρολίβανου, τα οποία αφαιρούνται πολύ εύκολα από το στέλεχος, τραβώντας τα από την αντίθετη φορά. Έτσι ή αλλιώς η ελαφρώς πικρή και στυφή γεύση του επιβάλει να το χρησιμοποιούμε με μέτρο. Ωστόσο το εξαίσιο άρωμά του νοστιμίζει ψωμιά, ζύμες και φοκάτσιες, ψητά και μαγειρευτά κρέατα (κοτόπουλο, μοσχάρι, αρνί, κυνήγι) ψάρια, θαλασσινά, ομελέτες, σούπες, σάλτσες και λαχανικά.
Καλλυντική χρήση
Ως καλλυντικό το δεντρολίβανο μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε μορφή ατμού για βαθύ καθαρισμό του προσώπου και την τόνωση του δέρματος. Η κομπρέσα από τσάι δεντρολίβανου βοηθά τα πρησμένα μάτια, ενώ συνιστάται και για τα λιπαρά μαλλιά, καθώς χαρίζει λάμψη, βελτιώνει το σκούρο χρώμα τους και δρα κατά της πιτυρίδας.
Προσοχή στην υπερβολική χρήση !
- Λέγεται πως σε πολύ μεγάλες ποσότητες μπορεί να προκαλέσει δηλητηριάσεις. Η ασφαλής συνολική ημερήσια πρόσληψη δεν θα πρέπει να υπερβαίνει τα 4 – 6 γραμμάρια.
- Καλό είναι να αποφεύγεται από άτομα με υψηλή αρτηριακή πίεση ή επιληπτικές κρίσεις, διότι αυξάνει την πίεση του αίματος.
